Sorapiainan'i Esther Nirina - 15/07/2022
"Ny fakako eto dia eto"
17
Nôvambra 1932, nirobona aoka izany ny ravina amam-bony tao
Ambohimifangitra, andro lohataona nahaterahan'i Esther
Ranirinaharitafika. Esther Nirina no anarany eo amin'ny tontolon'ny
pôezia... 72 taona taty aoriana, ny 19 jona 2004, ririnina ny andro,
nanjombona ny tontolo, nihintsana ny ravina, nandao ny tany tao
Ankadifotsy
Antananarivo ilay pôeta tsy mitovy amin'ny pôeta hafa. Miavaka
indrindra mantsy izy satria niorim-paka tamin'ny taniny sy tamin'ny
kolony na dia nahafantatra tontolo maro tany ambadik'i Manangareza aza.
Nivelatra tamin'ny vazantany efatra ny eritreriny hany ka zary lasa
saham-pamoronany avokoa izay toerana nonenany. Mivaingana sy misavovona
anefa ny sangan'asan'ity pôeta mirotsaka ity, hany ka tsy arakaraka ny
halalin'ny asasorany ny fatran'ny fahafantarana azy. Noho izany
indrindra no manosika ny Pôetawebs hivoy ny asa fandalinana
sorapiainana pôeta toy izao.
1. PÔETA MIORIM-PAKA
Toy
izao no azo andikana ny voalazan'ny tranonkala "www.parents.fr" momba
ny anarana ESTHER. Vehivavy maotina sy vitsy teny izy, tsy tia sehoseho
kanefa mahasodoka, tombanana ho mihatakataka amin'ny manodidina azy
kanefa tena tsotra sy feno hatsaram-panahy; tsy mpitankosina aman'olona
kanefa misoka-tsaina tsara ho an'izay te hahafantatra azy. Mihaino
olona izy, mpanoro hevitra ary liana amin'ny mozika sy ny haikanto. Tsy
ahoany ny fitokanana sy ny fitsaran'ny hafa. Tony sy itokisana izy ary
tsy mpila vaniny na ady amin'ny hafa. Reny manam-paharetana koa ny
Esther ary mikajy ny hasarobidin'ny fitohizana aina.
Mahatalanjona fa taratra ao anatin'i Esther Nirina avokoa ireo toetra mendrika ireo. Hita ao amin'ny anarany mantsy fa "nirina" ho azo izy ary heverina ho nirina hanana an'izany fahamendrehana izany. Mbola ao amin'ny anarany koa ny "hary", mahadika ny vokatra voangona ary mety hifandraika amin'io faniriana io koa. Manampy ireo ny "tafika", anarana nolovainy tamin-drainy, midika hoe "fitambaran'ny miaramila enti-miady" hoy Rajemisa-Raolison (1985). Azo raisina ho fahavononana notafiana hery sy tetik'ady ampy hiatrehana ny misiterin'ny ho avy ny heviny, ny ho avy mifototra amin'ny loharano nipoirany.
Mahatalanjona fa taratra ao anatin'i Esther Nirina avokoa ireo toetra mendrika ireo. Hita ao amin'ny anarany mantsy fa "nirina" ho azo izy ary heverina ho nirina hanana an'izany fahamendrehana izany. Mbola ao amin'ny anarany koa ny "hary", mahadika ny vokatra voangona ary mety hifandraika amin'io faniriana io koa. Manampy ireo ny "tafika", anarana nolovainy tamin-drainy, midika hoe "fitambaran'ny miaramila enti-miady" hoy Rajemisa-Raolison (1985). Azo raisina ho fahavononana notafiana hery sy tetik'ady ampy hiatrehana ny misiterin'ny ho avy ny heviny, ny ho avy mifototra amin'ny loharano nipoirany.
1.1. Ny loharano nipoirany
Kolontsaina
roa no nanefy ny tontolom-piainan'i Esther Nirina : frantsay sy
malagasy. Frantsay satria niaina tanteraka tao anatin'ny vanim-potoana
faha-zanatany frantsay ny fahazazany. Natao tamin'ny teny frantsay,
araka izany, ny fampianarana sy ny taratasim-panjakana. Miteny malagasy
ranoiray anefa ny reniny na dia metisy frantsay aza. Mahafehy tsara ny
teny malagasy koa i Esther Nirina na dia manana firazanana frantsay aza
ary tombanana ho fotsy fihodirana. Malagasy
mpiasam-panjakana avy ao Ambohimifangitra kosa Rabetafika rainy izay
tratrantitra tokoa vao nodimandry.
Anisan'ny havanana tamin'ny teny anglisy io rainy io satria niaina
tamin'ny fotoana nahazoan'ny misionera anglisy vahana teto amin'ny Nosy
ry Rabetafika 12 mianadahy mpiray tampo, izay nateraky ny ray
avara-pianarana nahafehy izany teny izany. Fantatra tamin'ny
fananganana fotodrafitrasa toy ny sekoly sy fiangonana ny misionera ary
indrindra ny nahafahantsika nampiasa ny endri-tsoratra latina sy ny
nandikana ny Baiboly tamin'ny teny malagasy. Voaray ho
mpiasam-panjakana ny rainy nony tonga ny Frantsay. Nirona kokoa
tamin'ny finoana Katôlika ny mpanjanaka teto kanefa nofikirin-drainy
hatrany ny maha protestanta batista azy. Mpiangona tao amin'ny Batista
Biblika Ankadivato izy. Anisan'ireo mpitoriteny
tamin'ny teny malagasy mihitsy izy. Tsy nataony an-kambo ny fitaizana
an'i Esther Nirina, zanany vavy tokana, ka anisany ny fampitana ny
fahalalana voarakitra ao anatin'ny Baiboly. Nanovo fianarana tamin'ny
tanàn-dehibe i Esther Nirina, izany hoe tamin'ny teny frantsay.
Nahavantana azy kosa ny teny malagasy tamin'ny fifandraisana teo
amin'ny fiarahamonina sy ny fianakaviana ary indrindra ny skoto.
Nanambady an-dRabemananjara Guy izy ary nanapa-kevitra hanorim-ponenana
tany Frantsa izy ireo ny taona 1950, izany hoe teo amin'ny faha-18
taonan'i Esther Nirina. Nahazo zanaka 3 izy mivady, lahy iray sy vavy
anankiroa, ka toy izao ny filaharany ara-jokiny: Rabemananjara Nicole,
Rabemananjara Franck, Rabemananjara Josiane. Ankoatra ireo zanaka
nateraka dia nanabe sy nahatafita an-dRtoa Iarimanana Malalasoa
Véronique.
1.2. Ambohimifangitra
Ambohimifangitra,
raha hiverenana kely, satria fototra niaingan'ny tantara, dia
fokontany. Ambohimifangitra Andrefana no tena anarany, 350 tafo
onenan'ny mponina miisa 1252 ary mifanila sy
elanelanina tanimbary amin'ny fokontanin'Ambohimifangitra Atsinanana
antsoina
hoe Andafiatsinanana koa.
Ao anatin'ny kaominina Ambanivohitr'Ambanintsena izy ankehitriny (Carion no kaominina nisy azy teo aloha), distrikan'i Manjakandriana, faritr'Analamanga. 30km eo ho eo izy raha miala avy ao amin'ny garan'i Soarano Antananarivo, mandray ny RN2 miatsinanana mankany Toamasina; eo anelanelan'Ambanintsena sy Carion no mivily mianatsimo ka mandray sampanana miankavia rehefa afaka 50m. 2km latsaka miala avy eo no misy azy, eny fa na dia 3km aza no voalazan'ny takelaka manondro eo am-pandaozana ny RN2. Ety am-piaviana dia efa tazana manangasanga ny tilikambon'ny fiangonana FJKM amin'ny ilany havanan'ny lalana. Raha tohizina io lalana mianatsimo io dia tonga any Anjeva Gara.
Ambohimifangitra, 2km miala ny RN2
Vao miala kely ny RN2 no ahitana takelaka manondro fiangonana :
eo amin'ny ankavian'ny sampanana ny an'ny FJKM; ankavanana ny an'ny FPVM
50m avy eo, fanondroana indray ny FJKM Ambohimifangitra Fitiavana
Hiditra ny tanànan’Ambohimifangitra, tazana manangasanga ny tilikambon'ny FJKM
Ny tontolon’i Esther Nirina tao Ambohimifangitra
Ny tena
vavahady fidirana ao an-tanàna fahiny anefa dia amin'iny lalana iny
ihany
saingy tohizina mianatsimo, eo amin'ny 200m eo ho eo, ary manapaka ny
hadivory
miatsinanana. Mbola tazana ao ny vato fisaka boribory nakodia tamin'ny
fotoan'androny ho fandrindrinana ny vavahady.
Teto ny vavahady hany fidirana tao an-tanàna fahiny. Mbola voatahiry ny vato fisaka maneho izany
Tao
Ambohimifangitra no nahalatsahan'ny tavonin'i Esther Nirina ary
niainany ny
fahazazana sy ny fahatanorana. Miorina eny an-kavoana io vohitra io
tahaka ny
fahita eny amin'iny faritra iny: manana ny lohasahany, miampy izato
tanimbariny, tsy vitsy koa ny alaalany, kanto ery ny vatolampiny sy ny
tanimboly aminy... Ankoatra izay dia ambohi-pihaonan'ny faritra
manodidina ny
tanàna hatry ny ela izy noho ny fiangonana protestanta (FJKM
ankehitriny) ao
aminy, naorina tamin'ny 1870 ary vao nankalazaina tamin'ny 2020 teo ny
faha-150
taonany. Manana ny azy tao an-tanàna koa taty aoriana ny FPVM sy ny
EKAR.
Ahitana sekoly tranainy ao, naorina tamin'ny 1897 ary nandray mpianatra
tamin'ny faritra manodidina toy ny tany Nandihizankely sy Ambatomalaza
ary
Ambohimifangitra Atsinanana. Heverina ho nandranto fianarana tao i
Esther
Nirina fony kely.
Nanangana ny azy koa ny tsimiankina antsoina hoe Ecole La Lumière, nosokafana tamin'ny 2010, miantsoroka ny fampianarana manomboka any amin'ny garabola ka hatrany amin'ny kilasy famaranana. Nanangana sekoly EPP tao ny FID taty aoriana ary navadika ho tranomboky ilay tranon-tsekoly tranainy.
Nanangana ny azy koa ny tsimiankina antsoina hoe Ecole La Lumière, nosokafana tamin'ny 2010, miantsoroka ny fampianarana manomboka any amin'ny garabola ka hatrany amin'ny kilasy famaranana. Nanangana sekoly EPP tao ny FID taty aoriana ary navadika ho tranomboky ilay tranon-tsekoly tranainy.
FJKM Ambohimifangitra Fitiavana
Midika hoe
"faritra" ny teny hoe
"fangitra" araka ny Rakibolana (Rajemisa-Raolison, 1985). Raha
tsotsorina dia vohitra voafaritra i Ambohimifangitra. Voafaritry ny
hadivory ny tanàna tany am-piandohany ary efa maromaro ireo trano
tafavoaka an'izany faritra izany taty aoriana. Tsy dia misongadina
loatra intsony io hadivory io fa misy ampahany maro voatototra sy
voasaron'ny bararata sy lobolobo. Ankoatra izay dia voahodidina
tanimbary koa ity vohitra ity. Voafaritra ny tanàna kanefa vatran'i
Esther nihoarana lavitra. Nofihininy lalina tao anatiny anefa, hatrany
amin'ny toerana rehetra nivezivezeny teto an-tany.
"Ka tsy ny fo ihany
No henoina
Fa ny eritreritro hamantatra
Izay faritr'ho dinganina"
Tsirim-pahazavana
in Mivolana an-tsoratra (Oeuvres complètes, tak 128)
Nanao dingan-dava
tokoa i Esther
Nirina teo amin'ny androm-piainana satria niovaova ila bolan-tany,
kaontinanta, ranomasimbe. Ary ny tena lalina dia tao amin'io vohitra
nahalatsahan'ny tavoniny io ihany no misy ny tranony fakana aina
nandritra ny 14 taona farany niainany teto an-tany.
Voalaza ho saro-piaro amin'ny taniny mantsy ny mponin'ny nosy iray ary anisany ny eto Madagasikara. Manampy izany koa ny fiaviana avy amin'ny toerana iray voafaritry ny singa voajanahary na noforonin'ny zanak'olombelona toy ny renirano, ala, tendrombohitra..., tamboho, hadivory... Heverina ho feno fatra ny tontolon'i Esther Nirina nampivelatra ny saina amam-panahiny ka nahatonga azy hahatsapa ny hasaropadin'ny fifandraisana eo amin'ny olombelona sy ny zavaboahary. Tsy mahagaga raha nanapa-kevitra hitodi-doha tao Ambohimifangitra i Esther Nirina sy ny vadiny teo amin'ny fisotroan-dronono tamin'ny 1990, rehefa nandao an'i Madagasikara nandritra ny 40 taona. Nohatsarainy sy nokolokoloiny ny tanànany, tsy amin'ny maha loharanony ihany fa noho izy teo anivon'ny zavaboahary maha te honina maharitra.
Voalaza ho saro-piaro amin'ny taniny mantsy ny mponin'ny nosy iray ary anisany ny eto Madagasikara. Manampy izany koa ny fiaviana avy amin'ny toerana iray voafaritry ny singa voajanahary na noforonin'ny zanak'olombelona toy ny renirano, ala, tendrombohitra..., tamboho, hadivory... Heverina ho feno fatra ny tontolon'i Esther Nirina nampivelatra ny saina amam-panahiny ka nahatonga azy hahatsapa ny hasaropadin'ny fifandraisana eo amin'ny olombelona sy ny zavaboahary. Tsy mahagaga raha nanapa-kevitra hitodi-doha tao Ambohimifangitra i Esther Nirina sy ny vadiny teo amin'ny fisotroan-dronono tamin'ny 1990, rehefa nandao an'i Madagasikara nandritra ny 40 taona. Nohatsarainy sy nokolokoloiny ny tanànany, tsy amin'ny maha loharanony ihany fa noho izy teo anivon'ny zavaboahary maha te honina maharitra.
1.3. Ny zavaboahary nofikiriny
Amontana nambolen’i Esther Nirina eo afovoan’ny tokontanin-tsekoly (EPP)
Ny tranon’i Esther Nirina, miavaka amin’ny varavarakely miendrika tranomboromailala sy ny amontana namboleny
Mahazatra ny olombelona ny mampitoetra singan-javaboahary ao amin'ny tontolo akaikiny toy ny voninkazo an'efitrano, hazohazo an-jaridaina, ka anisany ny amontana an-tokontany nokaloin'ity pôeta ity:
"Arbre à fleur
De mon village
Ton fruit danse
Dans ma gorge
Et peuple les branches
De mes veines"
"Hazo itoeram-boninkazon'
ny tanànako
Ny voankazonao mandihy
Ao an-tendako
Mameno ireo tahon'
Ny ozadrako"
Lente et spirale, tak. 48
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
Mahavariana
tokoa ny fitiavan'i Esther Nirina ny amontana
satria namboly izany izy teo an-tokontanin'ny tranony sy ny sekoly
vaovao tao
Ambohimifangitra. Marihina fa
mbola velona ao mandrak'ankehitriny ireo singan-javaboahary ireo.
Manavasava
ny tampon-tanety tamin'ny fotoan'androny ny ombin-tsarety
fitaovam-pitanterana,
ka nampiainga ny fanahin'ny mpanoratra:
"Le son des roues
que rythme la marche des zébus
répète la ligne de crètes
d'autrefois
d'ici
et maintenant
"Ny feon'ireo kodiarana
Mampigadona dian'omby
Mamerina ny fari-tsoridranon’
Ny fahiny
Ny eto
Sy ny ankehitriny"
Lente et spirale, tak35
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
Ao anatin'ny fototra iorenan'i Esther Nirina ny fandalany ny zavaboahary, ohariny amin'ny fakan-kazo miorim-paka ao anatin'ny nofon-tany, nofikiriny mandritra ny androm-piainany.
"Elle n'est pas à déterrer
La racine
Qu'elle immerge et circule...
Dans le sol majeur
Pour joindre les pages blanches
Seul lieu
Où tu défis la mort
Et rencontres tes semblables"
"Tsy hongotana
Ny fakany
Izay anatsobohany sy ampivezivezeny...
Anaty nofon-tany lehibe
Mba hanohizana ireo pejy fotsy
Toeran-tokana
Izay ihantsianao ny faty
Ary ihaonanao amin'ireo toa anao"
Lente et spirale, tak 41
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
1.4. Kolony, taniny, teniny, olony
Maro ireo singa ahatsapana fa
miorim-paka amin'ny azy i Esther Nirina. Hasongadina eto ny kolony
nofikiriny ka nampivelatra ny eritreriny. Hainy noraketina tamin'ny
andalan-teny izany eritreritra izany ary notanterahiny tamin'ny teny
roa: frantsay sy malagasy. Mbola maneho "ny azy" koa ny akora sy
endri-tsoratra nampiasainy. Nikajy ny lanjan'ny fitohizan'aina izy
amin'ny maha renim-pianakaviana azy.
. Hainteny
Nivoy ny hainteny tamin'ny asasorany i Esther Nirina, hainteny araka ny namaritan'ny Akademiam-pirenena malagasy (2005) azy: "lahabolana mirindra, feno ohatrohatra enti-mampita hevitra amin'ny fomba miolaka, ifamaliana ka ny tanora lahy sy vavy mifamboraka fitiavana no tena manao azy, ampiasaina hampitana anatra amam-pitsipi-pitondran-tena ihany koa". Taratra amin'ireo tononkalon'ity pôeta ity, anisany ireo nosoratana tamin'ny teny frantsay, ny fiorenam-pakany amin'ny hainteny ary novoiziny hatrany ampitan-dranomasina.
. Hainteny
Nivoy ny hainteny tamin'ny asasorany i Esther Nirina, hainteny araka ny namaritan'ny Akademiam-pirenena malagasy (2005) azy: "lahabolana mirindra, feno ohatrohatra enti-mampita hevitra amin'ny fomba miolaka, ifamaliana ka ny tanora lahy sy vavy mifamboraka fitiavana no tena manao azy, ampiasaina hampitana anatra amam-pitsipi-pitondran-tena ihany koa". Taratra amin'ireo tononkalon'ity pôeta ity, anisany ireo nosoratana tamin'ny teny frantsay, ny fiorenam-pakany amin'ny hainteny ary novoiziny hatrany ampitan-dranomasina.
"Parle du pays
Où il pleut
Des pierres de topaze
Rosées suspendues
Sur toile d'araignée"
"Ambarao ny firenena
Izay irotsahan’
Ireo vaton'ny topaza
Ireo ando mihantona
Eo an-tranonkala
Lente et spirale, tak 63
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
Tsy ambakan'izany koa ny endriny nosoratana avy hatrany amin'ny teny malagasy:
"Raha miteny tsy mankahala
Raha mandre dia efa mahalala
Ary afaka manala
Ireo karazan-tapi-maso"
Tsirim-pahazavana
in Mivolana an-tsoratra (Oeuvres complètes tak 132)
Mampiavaka ny hainteniny koa ny fivolanana alahelo:
"Indro mantsy
Tsinjoko
Fa any anaty masonao
Nisy ratra tsara fono
Any anaty tsikiny any
Nisy fery
Mbola miotrika"
Tsirim-pahazavana
in Mivolana an-tsoratra (Oeuvres complètes tak 128)
• Ankamantatra
Manampy an'izay hainteny izay koa ny endrika ankamantatra ao amin'ny tononkalon'i Esther Nirina izay samy nolovainy tamin'ny kolontsaina malagasy. "Filazan-javatra izay tiana hovinanin'ny hafa ka ny toetoetran'ilay zavatra hofantarina no lazaina amin' ny teny somary lavalava..." Rajemisa-Raolison (1985). Mety tsy ho takatra eo noho eo ny tian'ny mpanoratra holazaina fa miolaka. Fohy ny andalan-teniny, toa tsy mifampitohy, ka iverenana vakina vao tsapa ilay hevitra mafonja nokoboniny.
"Maso tsara ranitra
No hanarao ny tantara
Fijerin'olon'afaka
No ento manambara"
Tsirim-pahazavana
in Mivolana an-tsoratra (Oeuvres complètes tak 132)
• Taratasy
antemoro
Mahavariana ny fomba nanontana ny boky "Lente spirale" satria ny 150 isa taminy dia vita tamin'ny taratasy antemoro. Miloko mena ny ranomainty nanaovana ny soratra. Namboarina sy nampiasaina tany amin'ny foko Antemoro, any atsimo atsinanan'ny Nosy, io taratasy io hatramin'ny taonjato faha-XVI ary mbola mitohy hatramin'izao. Tafiditra ao anatin'ny harem-bakoka malagasy izy araka izany. Ny hoditry ny hazo "havoha" no akora anamboarana ny koba entina hamolavolana azy. Voahaingo amin'ny ravim-boninkazo ny taratasy indraindray ary ampiasaina anoratana sy anaovana taozavatra.
Misy heviny manokana koa ny lokon'ny soratra mena izay mifandraika amin'ny lokon'ny tany mena mampiavaka ny faritra afovoan-tanin'i Madagasikara, anisany ny ao Ambohimifangitra. Marihina fa manambara hevitra tsy mivantana fa miolikolika izay itondran'i Esther Nirina ny mpamaky ny tononkalony ny lohatenin'ny boky "Lente spirale".
Takelaka ao amin’ny Lente spiralecmanondro ny isan’ny natonta tamin’ny taratasy antemoro sy ny taratasin’ny PAPMAD (Papeterie de Madagascar)
Mahavariana ny fomba nanontana ny boky "Lente spirale" satria ny 150 isa taminy dia vita tamin'ny taratasy antemoro. Miloko mena ny ranomainty nanaovana ny soratra. Namboarina sy nampiasaina tany amin'ny foko Antemoro, any atsimo atsinanan'ny Nosy, io taratasy io hatramin'ny taonjato faha-XVI ary mbola mitohy hatramin'izao. Tafiditra ao anatin'ny harem-bakoka malagasy izy araka izany. Ny hoditry ny hazo "havoha" no akora anamboarana ny koba entina hamolavolana azy. Voahaingo amin'ny ravim-boninkazo ny taratasy indraindray ary ampiasaina anoratana sy anaovana taozavatra.
Misy heviny manokana koa ny lokon'ny soratra mena izay mifandraika amin'ny lokon'ny tany mena mampiavaka ny faritra afovoan-tanin'i Madagasikara, anisany ny ao Ambohimifangitra. Marihina fa manambara hevitra tsy mivantana fa miolikolika izay itondran'i Esther Nirina ny mpamaky ny tononkalony ny lohatenin'ny boky "Lente spirale".
Takelaka ao amin’ny Lente spiralecmanondro ny isan’ny natonta tamin’ny taratasy antemoro sy ny taratasin’ny PAPMAD (Papeterie de Madagascar)
• Sorabe
Nanaovana fanontana manokana tamin'ny sorabe ny boky "Mivolana an-tsoratra". Porofo fa mifikitra amin'ny kolontsainy i Esther Nirina ary mpikajy ny harem-bakoka malagasy. Nampiasaina tany amin'ny foko Antemoro ny sorabe, karazana soratra arabo amin'ny endrika lehibe, nanoratana bokim-pivavahana sy tantara ka tany amin'ny taonjato faha-XVII ny tranainy indrindra (Pela Ravalitera, 2019). Niparitaka eran'i Madagasikara ny fanoratana azy tamin'ny taonjato faha-XVIII. Ny mpanjaka Andrianampoinimerina aza dia niantso oloben'ny Antemoro mihitsy, nampianatra sorabe ny tao an-dapa. Nahay nanoratra sy namaky teny dieny fahakeliny, araka izany, Radama I. Nanoratana ny teny malagasy talohan'ny teny latina ny sorabe.
• Teny malagasy
Mpanoratra nivelatra teo amin'ny frankôfônia i Esther Nirina kanefa nahafehy ny teny malagasy toa an-dRabearivelo. Tsy hary tafiditra tao amin'ny boky "Mivolana an-tsoratra" (2004) avokoa izy ireo(1), bokiny tokana sady farany nosoratana tamin'ny tenin-dreniny. Ao anaty rany lalina tokoa ny teny malagasy satria anisan'ny teny nanabeazana azy. Taty aoriana dia nilofo nandinika azy izy araka ny voalazany ao amin'ny tononkalony:
Nanaovana fanontana manokana tamin'ny sorabe ny boky "Mivolana an-tsoratra". Porofo fa mifikitra amin'ny kolontsainy i Esther Nirina ary mpikajy ny harem-bakoka malagasy. Nampiasaina tany amin'ny foko Antemoro ny sorabe, karazana soratra arabo amin'ny endrika lehibe, nanoratana bokim-pivavahana sy tantara ka tany amin'ny taonjato faha-XVII ny tranainy indrindra (Pela Ravalitera, 2019). Niparitaka eran'i Madagasikara ny fanoratana azy tamin'ny taonjato faha-XVIII. Ny mpanjaka Andrianampoinimerina aza dia niantso oloben'ny Antemoro mihitsy, nampianatra sorabe ny tao an-dapa. Nahay nanoratra sy namaky teny dieny fahakeliny, araka izany, Radama I. Nanoratana ny teny malagasy talohan'ny teny latina ny sorabe.
• Teny malagasy
Mpanoratra nivelatra teo amin'ny frankôfônia i Esther Nirina kanefa nahafehy ny teny malagasy toa an-dRabearivelo. Tsy hary tafiditra tao amin'ny boky "Mivolana an-tsoratra" (2004) avokoa izy ireo(1), bokiny tokana sady farany nosoratana tamin'ny tenin-dreniny. Ao anaty rany lalina tokoa ny teny malagasy satria anisan'ny teny nanabeazana azy. Taty aoriana dia nilofo nandinika azy izy araka ny voalazany ao amin'ny tononkalony:
"Ry teny malagasiko
Teny manan-jo
Nandinika aho nisaina
Nikaroka namantatra
Dia tsaroako
Fa ianao
No tonga hery miara-miaina
Ao anaty rako ao"
Tsirim-pahazavana
in Mivolana an-tsoratra (Oeuvres complètes tak 120)
Mbola ao amin'io tononkalo io ihany no nampahatsiahiviny ny fomba nitaizana azy tamin'ny alalan'ny teny malagasy:
"Mbola ra manako ao
Ny lanjanao mahery
Fony 'zaho zazakely
Nandre ny feo tsy mety very
Miantso hoe:
"Avia aty ny zanako!"
Tsirim-pahazavana
in Mivolana an-tsoratra (Oeuvres complètes tak 120)
Amin'ny alalan'ny teniny no nahafahany nivelatra tamin'ny tontolo midadasika:
"Ny fananako anao
Manafaka ahy handray
Ny zava-tsoa avy eny ivelany
Manjary mora ny manavaka
Ny ahy sy ny azy
Ka afak'izahay hiara-dalana
Hatreo amin'izay hitako
Fa tsara sady marina"
Tsirim-pahazavana
in Mivolana an-tsoratra (Oeuvres complètes tak120)
Anisan'ny anoratany ny eritreriny mitosaka ny teny malagasy, eritreritra manan-danja eo amin'ny fiainany:
"Saina mamony eritreritra
Eritreritra
Miteraka hevitra
Hevitra milaro fanahy
Izany no
Fofombadin'ny foko
Ary izay
No maha-"Isika"
Ny "Izaho"
Tsirim-pahazavana
in Mivolana an-tsoratra (Oeuvres complètes tak 128)
• Fitohizana aina
Tsara aloha ny manamarika ary mialoha ny hiresahana ny momba ny taranany fa olon'ny finoana i Esther Nirina. Protestanta toa an-drainy izy, navitrika tao amin'ny FPMA (Fiangonana Protestanta Malagasy aty An-dafy) tao Orléans. Nony tafody teto Madagasikara dia mpamangy ny fiangonan-drainy, Batista Biblika Ankadivato, ary niangona tao amin'ny Paroisse Internationale Andohalo.
Taratra amin'ny tononkalon'i Esther Nirina ny mahamamy ny naloaky ny kibo. Reny nampiana-janaka izy. Azony natao ny nitodi-doha taty Madagasikara tamin'ny 1960, taona nahazoana ny fahaleovantenam-pirenena, kanefa noho ny fianaran-janaka efa natomboka tany Frantsa dia nanapa-kevitra ny hitoetra tany ihany aloha izy sy ny ankohonany, fara faharatsiny mandra-pahavitan'ny fianaran'ny ankizy any amin'ny ambaratonga ambony.
Tsara aloha ny manamarika ary mialoha ny hiresahana ny momba ny taranany fa olon'ny finoana i Esther Nirina. Protestanta toa an-drainy izy, navitrika tao amin'ny FPMA (Fiangonana Protestanta Malagasy aty An-dafy) tao Orléans. Nony tafody teto Madagasikara dia mpamangy ny fiangonan-drainy, Batista Biblika Ankadivato, ary niangona tao amin'ny Paroisse Internationale Andohalo.
Taratra amin'ny tononkalon'i Esther Nirina ny mahamamy ny naloaky ny kibo. Reny nampiana-janaka izy. Azony natao ny nitodi-doha taty Madagasikara tamin'ny 1960, taona nahazoana ny fahaleovantenam-pirenena, kanefa noho ny fianaran-janaka efa natomboka tany Frantsa dia nanapa-kevitra ny hitoetra tany ihany aloha izy sy ny ankohonany, fara faharatsiny mandra-pahavitan'ny fianaran'ny ankizy any amin'ny ambaratonga ambony.
"Ho an'ny zanako Josiane sy ny hazavany, Philippe"
Lente spirale, tak 71
Mahakasika ny zanany vavy ny ampahany lehibe sady namaranana io boky "Lente spirale" io, izany hoe ny tononkalo mitondra ny lohateny hoe "Teintes matinales du jour", tak 70, ahitana takila 12. Voaresaka matetika ao amin'izany ny hira, gitara sy mozika, ny naoty (do, la, sol), ny rantsantanana mitendry...
"Le jour
Dans le temps
Et le temps
Dans tes mains"
---
"Ny andro
Ao amin'ny fotoana
Ary ny fotoana
Am-pelan-tananao"
Lente spirale, tak 78
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
Lente spirale
bokiny natonta tamin’ny taratasy antemoro
Mbola hiverenantsika ny fifehezan'i Esther Nirina ny fotoana izay tiany hampitaina amin'io zanany vavy io. Josiane Rabemananjara no anarany, zanany faravavy, nandalina mozika indrindra fa ny gitara. Manam-pahaizana momba ny mozika tao amin'ny Conservatoire any Frantsa izy ary manana mari-pahaizana maromaro mifandraika amin’izany. Mpampianatra, mpamoaka boky momba ny mozika, nahazo loka maro teo amin'ny sehatra iraisam-pirenena, mpanao fampisehoana eran'ny vazantany efatra: Eraopa, Etazonia, Ranomasimbe Indiana... Azo lazaina ho tafitan'i Esther Nirina taminy ny hafatra: mozika, tanindrazana, fivelarana amin'ny sehatra iraisam-pirenena. Toy ny mahita ny fivelaran'ny tenany izy mibanjina ny zanany:
"En quête
De miroir
Une fenêtre
S'est donnée
Là
Comme
Un puits
Son fond si loin devant
Affirme
Le paysage de pluie
Souvenir
D'un printemps très ancien
(...)
"Am-pikarohana
Tandindona
Varavarankely
No azo
Indro
Toy
Ny vovo iray
Lalina ny fanambaniny
Maneho
Ny faritazan'ny orana
Fahatsiarovana
Ny lohataona fahiny
(...)
Lente et spirale, tak74
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
Ao anatin'izay hamamin'ny zanaka izay koa ny vesatry ny alahelo manoloana tranga mampitanondrika. Nahazoany aretim-po tsy azo nivalozana ny hetraketraka nihatra tamin'ny akaikiny noho ny raharaha pôlitika 2002(2) ary nitondra azy nankany amin'ny fahafatesana (Raharimanana J.-L., 2007). Nikorontana tokoa ny firenena tamin'io taona io ka nanenjehana tomponandraiki-panjakana maro ka anisany ny praiministra izay tsy iza fa vadin'i Nicole Rabemananjara zanak'i Esther Nirina.
(...)
2. PÔETA MIROTSAKA
Na dia nobeazina tamin'ny vanim-potoanan'ny fanjanahantany aza i Esther Nirina ary nandray ny kolontsaina frantsay dia voafehiny tsara ny an'ny Malagasy izay hainy novoizina tamin'ny teny frantsay ho fampahafantarana izany teo amin'ny sehatra iraisam-pirenena. Tsy ambakan'izany koa ny firotsahany tamin'ny tontolon'ny literatiora nony tafody teto Madagasikara. Manana ny fombany manokana ifehezana ny fotoanany izy, indrindra eo amin'ny fandraisana fanapahan-kevitra lehibe eo amin'ny fiainana. Anisan'izany ny fananganany asa mivaingana amin'ny maha pôeta mpanangana azy.
2.1. Sehatra iraisam-pirenena
Mpivoy ny
hainteny i Esther Nirina
kanefa nahay nandray ny kolontsain'ny hafa toa ny an-dry Pablo Neruda
(silianina) sy Georges Bataille (frantsay). Voalaza ho nandova an-dry
J.-J. Rabearivelo sy Jacques Rabemananjara izy. I Joubert J.-L. (2001),
mpandalina ny literatioran'ny frankôfônia, aza nanambara fa mitovy
torosy mihitsy izy ireo kanefa tsy arakaraka izay ny fahafantaran'ny
olona ny toerana mendrika azy(10). Nahamarika ny mety ho anton'izany i
Jean-Luc Raharimanana raha mihevitra fa sarotra raisina avy hatrany ny
bitsika ivan'i Esther Nirina izay iavahany amin'ny hafa. Teraky ny
kolontsaina malagasy lalim-paka ao aminy ny asasorany ka nahafahany
mivolana amin'ny alalan'ny tenin'ny hafa. Tsy amin'ny tsindrim-peo
mahazatra anefa fa amin'ny fintin-teny saro-takarina kanefa
mavesa-danja, toy ny taratra amin'ity faribolana ity:
"Cercle
Qui enserre et s'enserre
Quand soudain
Se déroule
La mémoire gonflée
Du futur"
"Faribolana
Izay mamehy sy fehezina
Rehefa injay
Fa tonga
Ny tsiaro vonton'
Ny ampitso"
Lente et spirale, tak42
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
Mampahatsiahy endrika hainteny ity andalan-teny ity noho izy maneho feo miolikolika amin'ny alalan'ny teny fohy izay mitaky fisainana lalina vao takatra. Nosoratana tamin'ny teny roa ny ankabeazan'ny tononkalony, toy izany koa ny boky: frantsay sy malagasy. Tao ireo niarahany niasa tamin'ny mpandika teny havanana ary nisy koa no niangaliany samirery. Nahavariana an'i Réné Ravoavison ny fahafehezany an'ireo teny roa ireo. Nanapariaka ny tononkalony tamin'ny bokiny manokana sy tamin'ny boky iraisana mpanoratra izy. Nanoratra tamin'ny revio iraisam-pirenena. Nohalalinin'ny mpanoratra vahiny ny asasorany sy ny momba azy. Nanaovan'ny pôeta malagasy Na Hassi asa fandalinana teny amin'ny Anjerimanontolo ny bokiny ary nahavitany velakevitra toy ny tao amin'ny Tranombokim-pirenena Anosy tamin'ny jona 2022. Nanaovana tapatapakahitra tamin'ny revio iraisam-pirenena amin'ny teny frantsay sy teny anglisy koa izy.
"Cercle
Qui enserre et s'enserre
Quand soudain
Se déroule
La mémoire gonflée
Du futur"
"Faribolana
Izay mamehy sy fehezina
Rehefa injay
Fa tonga
Ny tsiaro vonton'
Ny ampitso"
Lente et spirale, tak42
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
Mampahatsiahy endrika hainteny ity andalan-teny ity noho izy maneho feo miolikolika amin'ny alalan'ny teny fohy izay mitaky fisainana lalina vao takatra. Nosoratana tamin'ny teny roa ny ankabeazan'ny tononkalony, toy izany koa ny boky: frantsay sy malagasy. Tao ireo niarahany niasa tamin'ny mpandika teny havanana ary nisy koa no niangaliany samirery. Nahavariana an'i Réné Ravoavison ny fahafehezany an'ireo teny roa ireo. Nanapariaka ny tononkalony tamin'ny bokiny manokana sy tamin'ny boky iraisana mpanoratra izy. Nanoratra tamin'ny revio iraisam-pirenena. Nohalalinin'ny mpanoratra vahiny ny asasorany sy ny momba azy. Nanaovan'ny pôeta malagasy Na Hassi asa fandalinana teny amin'ny Anjerimanontolo ny bokiny ary nahavitany velakevitra toy ny tao amin'ny Tranombokim-pirenena Anosy tamin'ny jona 2022. Nanaovana tapatapakahitra tamin'ny revio iraisam-pirenena amin'ny teny frantsay sy teny anglisy koa izy.
2.2. Asasoratra mirotsaka
Azo
lazaina ho niharan'ny lalànan'ny
sintom-besatry ny taniny i Esther Nirina nandritra ny fandaozany ny
nosiny. Tsy navelan'ny taniny hiongo-paka izy fa nataony masoivoho
mivoy ny hakanton'ny haisoratra malagasy any an-tany lavitra. Izany
fisintahana izany no vao mainka nampiavaka ny feon'antsany ho tokana
aman-tany. Tsy vitan'izay fa nampitombo ny hetahetany hirona any
amin'ny fitrandrahana ny fakany izy ka nahalalany zavatra maro taratra
amin'ny asasorany. Hoy indrindra mantsy izy momba ny fahakingan-janany
amin'ny fitendrena gitara:
"Tes doigts dansent sur
La vertèbre du chant
De nos pays"
"Ireo rantsantananao mandihy
Amim-banim-bohon-kiran'
ny firenentsika"
Lente et spirale, tak73
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
Tsy tongatonga ho azy anefa izany hetaheta izany fa tineraky ny fitiavana mipololotra ilay nosiny ka vao mainka nahafahany nifikitra tamin'ny kolony sy ny taniny. Nanana faniriana efa nokobokoboniny ela i Esther Nirina dia ny fipodiana an-tanindrazana: Madagasikara... Ambohimifangitra.
Tsy voatery miendrika pôlitika ny firotsahan'i Esther Nirina fa tsapa tamin'ny tolona iadiany amin'ny tsy rariny sy ny tsy hitsiny:
"Quand je vois la femme
A chaque pas
Humiliée
Quand je vois l'enfant
Se débattre devant
Une issue murée
Le père au regard
Sans orbites
La mère muette
A force d'hurler
L'existence du jour
Oserais-je encore
Parler d'amour?"
"Rehefa tojo vehivavy
Voarabiraby
Matetika aho
Rehefa mahita ankizy
Mioitroitra manoloana
Fivoahana voarindrina aho
Ny fijerin-dray
Tsy misy sori-dalana
Ny reny zary moana
Noho ny hiakan'
Ny fisian'ny andro
Ho sahiko indray
Ny hamboraka fitiavana?"
Lente et spirale, tak 58
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
Misarika ny fiarahamonina hioitra i Esther Nirina manoloana ny lalan-davitra mbola miandry ny firenena:
"Tes doigts dansent sur
La vertèbre du chant
De nos pays"
"Ireo rantsantananao mandihy
Amim-banim-bohon-kiran'
ny firenentsika"
Lente et spirale, tak73
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
Tsy tongatonga ho azy anefa izany hetaheta izany fa tineraky ny fitiavana mipololotra ilay nosiny ka vao mainka nahafahany nifikitra tamin'ny kolony sy ny taniny. Nanana faniriana efa nokobokoboniny ela i Esther Nirina dia ny fipodiana an-tanindrazana: Madagasikara... Ambohimifangitra.
Tsy voatery miendrika pôlitika ny firotsahan'i Esther Nirina fa tsapa tamin'ny tolona iadiany amin'ny tsy rariny sy ny tsy hitsiny:
"Quand je vois la femme
A chaque pas
Humiliée
Quand je vois l'enfant
Se débattre devant
Une issue murée
Le père au regard
Sans orbites
La mère muette
A force d'hurler
L'existence du jour
Oserais-je encore
Parler d'amour?"
"Rehefa tojo vehivavy
Voarabiraby
Matetika aho
Rehefa mahita ankizy
Mioitroitra manoloana
Fivoahana voarindrina aho
Ny fijerin-dray
Tsy misy sori-dalana
Ny reny zary moana
Noho ny hiakan'
Ny fisian'ny andro
Ho sahiko indray
Ny hamboraka fitiavana?"
Lente et spirale, tak 58
(dikanteny malalaka, Tsikimilamina Rakotomavo)
Misarika ny fiarahamonina hioitra i Esther Nirina manoloana ny lalan-davitra mbola miandry ny firenena:
"Maso tsara ranitra
No hanarao ny tantara
Fijerin'olon'afaka
No ento manambara
Mahaiza miarahaba
Ny valin-tolona eto an-tanana
Famindra vaovao
No voatery ianaranao
Fa lavitr'ezaka ny lalana"
No hanarao ny tantara
Fijerin'olon'afaka
No ento manambara
Mahaiza miarahaba
Ny valin-tolona eto an-tanana
Famindra vaovao
No voatery ianaranao
Fa lavitr'ezaka ny lalana"
Tsirim-pahazavana
in Mivolana an-tsoratra (Oeuvres complètes tak 132)
Nahazo sehatra haingana teo amin'ny kolontsaina sy ny literatiora i Esther Nirina nony tafaverina tanteraka teto Madagasikara ny taona 1990. Tamin'izany indrindra mantsy no nandraisana azy ho mpikambana tao amin'ny Akademiam-pirenena. Anisan'ny velakevitra nataony tao ny fanolorana ny Lente spirale. Nirotsaka tao amin'ny S.E.R.O.I. (Société des Ecrivains de l’Océan Indien) ihany koa izy ary lasa filoha nandimby an-dry Reine David Andriamiarisoa sy Charlotte-Arrisoa Rafenomanjato tamin'izany andraikitra iraisam-pirenena izany. Marihina fa tamin'ny 8 Marsa 1989 no natsangan'izy roa farany ireo ny S.E.R.O.I. izay ivondronan'ny mpanoratra aty amin'ny nosy atsimo andrefan'ny Oseana Indiana: Maorisy, La Réunion, Madagasikara.
Ankoatra izay dia voatendry ho Tale kabinetran'ny Ministeran'ny Kolontsaina sy ny Serasera izy tamin'ny 1995-96, izany hoe tamin'ny naha ministra an-dRtoa Rakotomalala Mialy Mireille.
in Mivolana an-tsoratra (Oeuvres complètes tak 132)
Nahazo sehatra haingana teo amin'ny kolontsaina sy ny literatiora i Esther Nirina nony tafaverina tanteraka teto Madagasikara ny taona 1990. Tamin'izany indrindra mantsy no nandraisana azy ho mpikambana tao amin'ny Akademiam-pirenena. Anisan'ny velakevitra nataony tao ny fanolorana ny Lente spirale. Nirotsaka tao amin'ny S.E.R.O.I. (Société des Ecrivains de l’Océan Indien) ihany koa izy ary lasa filoha nandimby an-dry Reine David Andriamiarisoa sy Charlotte-Arrisoa Rafenomanjato tamin'izany andraikitra iraisam-pirenena izany. Marihina fa tamin'ny 8 Marsa 1989 no natsangan'izy roa farany ireo ny S.E.R.O.I. izay ivondronan'ny mpanoratra aty amin'ny nosy atsimo andrefan'ny Oseana Indiana: Maorisy, La Réunion, Madagasikara.
Ankoatra izay dia voatendry ho Tale kabinetran'ny Ministeran'ny Kolontsaina sy ny Serasera izy tamin'ny 1995-96, izany hoe tamin'ny naha ministra an-dRtoa Rakotomalala Mialy Mireille.
2.3. Ny asany sy ny aminy
Mampiavaka ny tononkalon'i Esther
Nirina ny endrika fohy isan'andalana. Mety ho tsy azo eny am-boalohany
ny anton'ny fidinana andalana ary heverina ho tsy mifampitohy koa aza
ny hevitry ny voan-teny mifanarakaraka. Mila tomorina akaiky, araka
izany, ny antony ka anisany ny hevitra mafonja sy saro-takarina ary
miolikolika aza matetika. Malala-drafitra ny tononkalony ary takelaka
maromaro anefa vao ampy handrakotra ny lohateny tsirairay.
Tsy misalasala mihitsy izy mametraka anarana teny malagasy ao anatin'ny tononkalo voasoratra amin'ny teny frantsay toy ny hita ao amin'ny Lente spirale: Vorompotsy (tak 29), Vorondreo (tak 44), Tsaratanàna (tak 34), "Tendrombohitra roambinifolo (tak 35), Amontana (tak 48)... Ny lohateny mihitsy aza dia efa maka izay endrika izay ao amin'io boky io: "Ballade de 'Madaman'i M'sé mbola ho avy'" (tak 22), "Dadamanga" (tak 23). Nadikany tamin'ny teny frantsay ireo lohateny ireo, toy ny fanaony amin'ny bokiny voasoratra amin'ny teny roa. Voaelanelana
Fizahan-takila
tao amin’ny Mivolana an-tsoratra ahitana fa takila maromaro no
anompanan’i Esther Nirina ny tononkalo tsirairayTsy misalasala mihitsy izy mametraka anarana teny malagasy ao anatin'ny tononkalo voasoratra amin'ny teny frantsay toy ny hita ao amin'ny Lente spirale: Vorompotsy (tak 29), Vorondreo (tak 44), Tsaratanàna (tak 34), "Tendrombohitra roambinifolo (tak 35), Amontana (tak 48)... Ny lohateny mihitsy aza dia efa maka izay endrika izay ao amin'io boky io: "Ballade de 'Madaman'i M'sé mbola ho avy'" (tak 22), "Dadamanga" (tak 23). Nadikany tamin'ny teny frantsay ireo lohateny ireo, toy ny fanaony amin'ny bokiny voasoratra amin'ny teny roa. Voaelanelana
lahatsoratra ny
atin'ireo
tononkalo roa ireo, hany ka manome azy ireo endrika sombintantara.
Manana ny mampiavaka azy i Esther Nirina, manana ny forony ka aseho
satria natorony:
"Natosiky ny nofy
Hiainga avy amin'izay rehetra
Harin-Janahary
Ny fahasahiana hamorona
Hanome anarana ny hita
Sy ireo tsy hita maso"
"Natosiky ny nofy
Hiainga avy amin'izay rehetra
Harin-Janahary
Ny fahasahiana hamorona
Hanome anarana ny hita
Sy ireo tsy hita maso"
Volon'hosodoko
in Mivolana an-tsoratra (Oeuvres complètes tak 144)
Hotanisaina manaraka eto kosa ny lisitry ny asasoratra sy ny momba azy, lisitra efa nipariaka eto amin'ny aterineto(11). Voalohany amin'izany ny bokiny manokana, ny boky sy revio manambatra mpanoratra maromaro. Mpanoratra sombintantara koa izy ary nanaovana tapatapakahitra. Tsy maha vahiny azy ny velakevitra sy ny ranty. Ao ihany koa ny tononkalony nadikan'ny mpanoratra tamin'ny teny vahiny. Manaraka izay "ny aminy", izany hoe ireo boky sy revio ahitana lahatsoratra fandalinana momba azy. Hamaranana ity tanisa ity ny loka sy mariboninahitra ara-literatiora azony ary ny fikambanana misy azy.
• Boky tononkalo
- Simple voyelle. Orléans: J.J. Sergent, 1980, 111 tak
- Lente spirale. Sasin-tenin'i Jacques Rabemananjara. Antananarivo: Revue de l’Océan Indien, 1990, 82 tak
- Multiple solitude. Sasin-tenin'i Césaire Rabenoro. Antananarivo: Tsipika, 1997.
- Rien que lune. Amboaran-tononkalo. Lahatsoratr'i Liminaris d’Edouard J. Maunick. Saint-Denis La Réunion: Grand Océan, 1998, 322 tak
- Mivolana an-tsoratra / Le dire par écrit (teny roa). Nadikan'i Bao Ralambomanana sy Esther Nirina tamin'ny teny frantsay; Sasin-tenin-dRajaona Andriamananjara; Tsipiteny famaranan'i Liliane Ramarosoa. Saint-Denis La Réunion: Grand Océan, 2004, 89 tak
• Boky sy revio
itambarana mpanoratra- "Prière" sy "Granit". Présence Africaine 101-102 (1977): 164-165.
- Revue Noire 26 (1997). Laharana manokana, "Madagascar", Septambra-Ôktôbra-Novambra). Ahitana ny tononkalon'i Esther Nirina "Pour avoir" voadika tamin'ny teny anglisy, tak 54
- Revio frantsay (Troyes) "Les Cahiers bleus" ahitana ny tononkalon'i Esther Nirina
- RAMAROSOA, L. (1994). "Anthologie de la littérature malgache d'expression française des années 80"
• Sombintantara
- Nouvelles (narindran'i David Jaomanoro). Antananarivo: Centre Culturel Albert Camus, 1995: 27-28.
- Ambohimifangitra. Tantaran'i Madagasikara, nofantenina sy natolotr'i Dominique Ranaivoson. Saint-Maur-des-Fossés (France): Sépia, 2005: 15-20.
• Tapatapakahitra
- "Esther Nirina Speaks to Carole Beckett". Research in African Literatures 34.2 (Summer 2003): 175-182.
• Velakevitra, ranty, fanomezam-boninahitra
Velakevitra
nokarakarain'ny vondrona Facebook "Koloiko sy Hajaiko ny Teniko",
niaraka tamin'ny Ministeran'ny Serasera sy ny Kolontsaina tao amin'ny Tranombokim-pirenena Anosy - 2022, nandraisan'i Na Hassi anjara momba an'i
Esther Nirina, niainga tamin'ny boky "Simple voyelle"
"Printemps de poètes" tany Tours"Fito sosona, aman-jatony, aman'arivony. 7 sacré des ancètres, 7 fois sacré, 7 fois dix fois sacré, 7 fois cent fois sacré, 7 fois mille fois sacré, 7707 rizières, l'île, l'île femme au port de reine..."
J.-L. Raharimanana
- 1990. Fanolorana ny boky "Lente spirale" nataony tao amin'ny Akademiam-pirenena
- 2002. Fampirantiana "Terre à Taire" niaraka tamin'i Vonjiniaina mpanakato mpikirakira endrika
- 2004. Fanolorana ny bokiny farany "Mivolana an-tsoratra" nataony tao amin'ny Akademiam-pirenena ka namborahany ny tsiambaratelon'ny fifandraisany amin'ny teny malagasy
- 2017. Antsa tononkalo tao anatin'ny "Printemps de poètes" tany Tours (Frantsa), nokarakarain'ny fikambanana Touraine Madagascar, Fiangonana Saint-Julien. Lohatenin'ny seho: Sept mille sept cent sept rizières", niantsan'i J.L. Raharimanana ny tononkalony. Mozika lafika: gitaran'i Josiane Rabemananjara.
• Fandikana ny asasorany amin'ny teny vahiny
Voices from Madagascar: an Anthology of Contemporary Francophone Literature / Voix de Madagascar: anthologie de littérature francophone contemporaine. Tononkalo maro an'i Esther Nirina (nadikan'i Marjolijn de Jager) sy ampahan'ny Multiple solitude (nadikan'i Jacques Bourgeacq), tamin'ny teny frantsay niaraka tamin'ny fandikana tamin'ny teny anglisy; edisiona Jacques Bourgeacq sy Liliane Ramarosoa. Athens: Ohio University Center for International Studies, 2002: 244-261.
• Fandalinana momba an'i Esther Nirina
- ANDERSON, A. (2012). But Your Eyes, by Esther Nirina. Nadikan'i Alison Anderson tamin'ny teny anglisy. Words Without Borders
- BECKETT, C. (2002). "Influence du hain-teny dans la poésie d’Esther Nirina, poète malgache". Études francophones 17.1
- BOURGEACQ, J. (1999). "La Littérature malgache contemporaine, cette inconnue". The French Review 72.3 (February 1999): 543-556.
- EIFFEL (2004). "‘Mivolana an-tsoratra’ ou ‘Dire par écrit’, hommage à la mémoire de Esther Nirina, grande poète malgache". Témoignages le 24 juin 2004.
- HAISORATRA.ORG (2004). "La poésie malgache en deuil", ho fanomezam-boninahitra azy. 24 juin 2004.
- JOUBERT, J.-L- (2001). "Esther Nirina, la voix du silence". Interculturel Francophonies 1 (jona-jolay 2001): 119-131.
- NA HASSI (2020). Esther Nirina, une plume souvent méconnue. Indigo.
- RAHARIMANANA J.-L. sy THOMAS C. SPEAR. littérature @ Île en île. Tahirin-kevitra Esther Nirina, nifarimbonana tamin'i Nivoelisoa Galibert
- RAHARIMANANA J.-L. (2004). Esther Nirina, à Esther". Île en île
- RAHARIMANANA J.-L. (2004). Tranonkala "Île en île". "À Esther", lahatsoratra fanomezam-boninahitra ny mpanoratra tamin'ny 21 jona 2004
- RAHARIMANANA J.-L. (2004). Lente spirale, extraits de poèmes d’Esther Nirina. Tranonkala "Île en île"
- RANAIVOSON, D. (2005). "Esther Nirina, la grande dame de Madagascar". Marché des lettres (revion'ny Marché de la Poésie, Paris) 5: tak13.
- RIFFARD, C. (2007). Écrire en deux langues : l’expérience de Jean-Joseph Rabearivelo et d’Esther Nirina. Études littéraires africaines 23 (2007): tak 35-43.
• Loka sy mariboninahitra
- 1980. Loka "Madagascar" natolotry ny fikambanana ADELF (Association des Écrivains de Langue Française), tamin'ny bokiny "Simple voyelle"
- 1990. Chevalier de l’ordre des Arts et des Lettres (Repoblika Frantsay)
- 2003. Commandeur de l'Ordre national malagasy.
• Andraikitra miavaka
- Filoha mpanorina ny fiangonana FPMA Orléans tamin'ny 1980
- Mpikambana mahefa tao amin'ny Akademiam-pirenena malagasy
- Efa filohan'ny fikambanana S.E.R.O.I. (Société des Ecrivains de l’Océan Indien)
- Tale Kabinetran'ny Ministeran'ny Kolontsaina sy ny Serasera (1995-96)
Tsy nisitraka ny toerana tokony ho nisy azy ny asasoratr'i Esther Nirina raha faritana amin'ny halaliny sy hakanton'ny asany(12). Azo lazaina fa tsy nitolona ho an'ny lazany izy fa nirotsaka an-tsitrapo noho ny fitiavana ny literatiora. Tsy nampiasa fitaovana mampanonga haingana ny fahafantarana azy toy ny pôlitika na ny fitetezana hainoamanjery na sekoly izy fa nihevitra fa misy fotoanany ny zavatra rehetra.
• Fialamboliny
Araka ny fanazavan'ny taizany dia tia mamaky boky izy ary nananany maro tokoa izany. Mpanaraka loharanom-baovao amin'ny gazety koa izy (Midi Madagasikara, Express...) ary mankafy mijery tantara tsangana eny amin'ny tranom-pokonolona Isotry nahitana ny Tropy Jeannette sy ny Tropy Georgette. Anisan'ny toerana fahitana azy matetika koa ny eny amin'ny Akademiam-pirenena, Centre Culturel Albert Camus, Alliance Française.
(...)
2.5. Poeta mpanorina
Porofo roa mivaingana momba an'izany pôeta mpanorina izany no
hohazavaina etoana: ny fiangonana FPMA tao Orléans ary ny tranomboky sy
tanànan'Ambohimifangitra.
• Fiangonana FPMA Orléans
Anisan'ny asa mivaingana manaporofo ny maha olon'ny fananganana an'i Esther Nirina ny nampijoroan'izy mivady, niaraka tamin-dRamamonjy Bertrand mivady, ny fiangonana FPMA (Fiangonana Protestanta Malagasy aty Andafy) tao Orléans. Fiangonana nampiray ny FJKM sy ny Loterana ny FPMA tany am-boalohany. Azo lazaina ho mbola vitsivitsy ireo tanàn-dehibe nanana tafo tamin'ny fotoana nitsirihan'ny hetahetan'ireo Malagasy tao Orléans(15) hanangana ny azy. Tao amin'ny fiangonana ERF (Eglise Reformée de France) tao Orléans, nanjary EPUF (Eglise Protestante Unie Française) taty aoriana, na tany amin'ny FPMA Arago (Parisy) aloha no niangonan-dry zareo. Isaky ny mirava ny fiangonana dia miverimberina hatrany izay resaka faniriana izay. Notanterahina tamin'ny 1979 àry ny fifanakalozan-kevitra tamin'ny Komity foibe FPMA momba ny fomba fanatanterahana azy. Tetsy andaniny i Esther Nirina sy ny vadiny ary koa Atoa Ramamonjy Bertrand mivady nitarika ireo Malagasy tao Orléans. Tetsy ankilany ny Komity foiben'ny FPMA nahitana ny Mpandrindra Synodaly Dr Rasidimanana Benoule, ny mpitandrina Rabenoro Aubert, niampy mpiara-miasa hafa. Namolavola ny fananganana ara-drafitra, teo anivon'ny ERF sy ara-panjakana, hatramin'ny fotony mandra-pahatanterahany ireto mpivady anankiroa ireto. Anisan'izany ny fanangonana ireo Malagasy tratra antso sy ny fanentanana azy ireo. Nahamora ny fahazoana efitrano fiangonana rahateo ny naha mpikamban'ny Presbiteran'ny ERF an'i Esther Nirina. Neken'ny Komity Foibe FPMA ny fitsanganan'ny tafo tao Orléans tamin'ny fiandohan'ny taona 1980. Nosokafana tamin'ny fomba ofisialy ny tafo tamin'ny 30 Marsa 1980 ary natrehin'ny Komity Foibe FPMA, ny avy tao amin'ny ERF, ny fiangonana Katolika ary ny Masoivoho malagasy Raharijaona Henri.
Mbola noporofoin'i Esther Nirina hatrany ny maha mpanorina azy satria ny fe-potoana fiasana voalohany ihany no notantaniny ho fanamafisana orina ny fototra. Niandraikitra ny toeran'ny mpanolo-tsaina kosa izy teo amin'ny fe-potoana faharoa izay nahitana azy farany tao amin'ny biraom-piangonana. Nataony ho famporisihana ireo tanora mpianatra handray andraikitra izany fanapahan-keviny izany.
Mpanao asa soa i Esther Nirina. Efa hatrany Orléans izy no nandray ireo mpianatra malagasy vao tonga na nandalo tany an-toerana. Nanorina tranomboky tao Ambohimifangitra izy nony tafaverina teto Madagasikara tamin'ny 1990. Nahatafita an'i Iarimanana Malalasoa Véronique izy nony tafaverina teto Madagasikara. Niara-nipetraka taminy tao Mandialaza Ankadifotsy (Antananarivo) izy, niara-paly sy ory, niara-nihinana ny manta sy ny masaka.
• Tranombokin'Ambohimifangitra
Rehefa nahavita trano sekoly EPP ny FID taty aoriana dia navadika ho tranomboky ilay sekoly naorina tamin'ny 1897(16). Nifanojo tamin'ny fankalazana ny jobily fahazato taonan'io sekoly tranainy io tamin'ny Avrily 1998 ny nanokafana ny tranomboky. Tamin'izany fotoana izany koa no nanolorana ireo boky nampiasaina tao.
• Fiangonana FPMA Orléans
Anisan'ny asa mivaingana manaporofo ny maha olon'ny fananganana an'i Esther Nirina ny nampijoroan'izy mivady, niaraka tamin-dRamamonjy Bertrand mivady, ny fiangonana FPMA (Fiangonana Protestanta Malagasy aty Andafy) tao Orléans. Fiangonana nampiray ny FJKM sy ny Loterana ny FPMA tany am-boalohany. Azo lazaina ho mbola vitsivitsy ireo tanàn-dehibe nanana tafo tamin'ny fotoana nitsirihan'ny hetahetan'ireo Malagasy tao Orléans(15) hanangana ny azy. Tao amin'ny fiangonana ERF (Eglise Reformée de France) tao Orléans, nanjary EPUF (Eglise Protestante Unie Française) taty aoriana, na tany amin'ny FPMA Arago (Parisy) aloha no niangonan-dry zareo. Isaky ny mirava ny fiangonana dia miverimberina hatrany izay resaka faniriana izay. Notanterahina tamin'ny 1979 àry ny fifanakalozan-kevitra tamin'ny Komity foibe FPMA momba ny fomba fanatanterahana azy. Tetsy andaniny i Esther Nirina sy ny vadiny ary koa Atoa Ramamonjy Bertrand mivady nitarika ireo Malagasy tao Orléans. Tetsy ankilany ny Komity foiben'ny FPMA nahitana ny Mpandrindra Synodaly Dr Rasidimanana Benoule, ny mpitandrina Rabenoro Aubert, niampy mpiara-miasa hafa. Namolavola ny fananganana ara-drafitra, teo anivon'ny ERF sy ara-panjakana, hatramin'ny fotony mandra-pahatanterahany ireto mpivady anankiroa ireto. Anisan'izany ny fanangonana ireo Malagasy tratra antso sy ny fanentanana azy ireo. Nahamora ny fahazoana efitrano fiangonana rahateo ny naha mpikamban'ny Presbiteran'ny ERF an'i Esther Nirina. Neken'ny Komity Foibe FPMA ny fitsanganan'ny tafo tao Orléans tamin'ny fiandohan'ny taona 1980. Nosokafana tamin'ny fomba ofisialy ny tafo tamin'ny 30 Marsa 1980 ary natrehin'ny Komity Foibe FPMA, ny avy tao amin'ny ERF, ny fiangonana Katolika ary ny Masoivoho malagasy Raharijaona Henri.
Mbola noporofoin'i Esther Nirina hatrany ny maha mpanorina azy satria ny fe-potoana fiasana voalohany ihany no notantaniny ho fanamafisana orina ny fototra. Niandraikitra ny toeran'ny mpanolo-tsaina kosa izy teo amin'ny fe-potoana faharoa izay nahitana azy farany tao amin'ny biraom-piangonana. Nataony ho famporisihana ireo tanora mpianatra handray andraikitra izany fanapahan-keviny izany.
Mpanao asa soa i Esther Nirina. Efa hatrany Orléans izy no nandray ireo mpianatra malagasy vao tonga na nandalo tany an-toerana. Nanorina tranomboky tao Ambohimifangitra izy nony tafaverina teto Madagasikara tamin'ny 1990. Nahatafita an'i Iarimanana Malalasoa Véronique izy nony tafaverina teto Madagasikara. Niara-nipetraka taminy tao Mandialaza Ankadifotsy (Antananarivo) izy, niara-paly sy ory, niara-nihinana ny manta sy ny masaka.
• Tranombokin'Ambohimifangitra
Rehefa nahavita trano sekoly EPP ny FID taty aoriana dia navadika ho tranomboky ilay sekoly naorina tamin'ny 1897(16). Nifanojo tamin'ny fankalazana ny jobily fahazato taonan'io sekoly tranainy io tamin'ny Avrily 1998 ny nanokafana ny tranomboky. Tamin'izany fotoana izany koa no nanolorana ireo boky nampiasaina tao.
Sekoly fahiny navadik’i Esther Nirina ho tranomboky
Nisikim-ponitra nanao izay
nahavitana izany i Esther Nirina. Teo
ihany koa ny fanampian'ny fitondram-panjakana. Mpampianatra
mpiasam-panjakana no nitana ny tranomboky tamin'ny fotoana naha
Praiministra ny vinantolahiny antsoina hoe Tantely Andrianarivo.
Sarotra ny mampihodina ny tranomboky tsy misy mpiandraikitra raikitra.
Nifanojo tamin'ny fotoana nandaozan'ny Praiministra ny
fitondram-panjakana mantsy ny fahatapatapahana mpiandraikitr'ity
tranomboky ity. Nalan'ny Chef Cisco mantsy ilay mpiasam-panjakana tao.
Nisy fotoana, nifandimbindimbiasan'ny mpampianatra ny fiandraiketana
azy. Nahitana mpiasa mpisolo ihany anefa tao saingy nandritra ny
fotoana voafetra noho ny fisian'ny malalatanana nanakarama olona.
Nisokatra ihany ny trano saingy isan-tolakandro ihany kanefa tsy
naharitra ela fa nikatona tanteraka ny nihafarany. Mbola hita eny
ambony talantalana ireo boky maromaro nampiasaina tamin'izany.
Mbola voatahiry ao ireo boky nampiasaina taloha
Tsangambaton’ny faha-87 taonan’ny sekoly
Tsangambaton’ny fahazato taonan’ny sekoly
Nikatona ny tranomboky saingy mbola misokatra ho an'ny garabola ny efitranony sasany eo am-piandrasana ny fahavitan'ny sekolin'ny garabola eo avaratr'ity tranomboky ity(17). Na izany aza dia tsapa ho tsy voakarakara loatra ny ivelany sy ny anatin'ny trano.
• Esther Nirina,
mpanohana ny tanànan'Ambohimifangitra
Maro ireo asa niantsorohan'i Esther Nirina tao amin'ny tanànan'Ambohimifangitra. Anisan'ny nitondra fanatsarana ho an'ilay EPP vaovao tao izy. Nahasarotiny azy ny hatsaran'ny endrika ivelany(18): namorona ny vavahady fidirana, nanangana trano kotona mahafinaritra, namboly voninkazo sy amontana teo an-tokontany. Sarotiny amin'ny hasoan'ny tanàna izy araka ny fitadidin'i Ony Herindimby Rasoloarijaona(17) azy:
"Olona sarotiny amin'ny fahadiovana sy filaminan'ny tanàna izy satria rehefa mandalo any izy dia madio sy milamina tsara ny lalana rehetra".
Tranon-tsekoly EPP vaovao
Tranotokona naorin’i Esther Nirina eo afovoan'ny tokotany
Vavahady
fidirana naorin’i Esther Nirina. Eo ankavanana ny talen-tsekoly, Rtoa
Razafimaniraka Faraniaina. Eo ankavia Madama Hasina mpampianatra.
Mbola
i Esther Nirina ihany koa no nanavao ny vavahady fahinin'ny tanàna,
lalan-tokana fidirana tao tamin'izany. Ara-tantara dia natao
fomban-tany mihitsy ny fampandalovana ny mpanambady ao amin'io vavahady
io. Heverina ho mbola tsy very izany fomba izany tamin'ny 1950, taona
nanambadian'i Esther Nirina. Azo lazaina ho zanaka am-pielezana
nitondra fandrosoana ho an'ny mponina sy ny tanàna mihitsy i Esther
Nirina. Tsy amin'ny fanabeazana sy ny endriky ny tanàna ihany fa teo
amin'ny fiangonana sy ny ara-tsosialy koa(17):
"Rtoa
Esther Nirina raha ny fahafantarako azy dia tena zanaky ny fiangonana
mihintsy satria anisan'ny mpanohana ny sosialy teo an'ivon'ny
fiangonana sy ny fokontany fahavelony."
Ony Herindimby
Rasoloarijaona
Marina
izany satria nanangana
fototrafitrasa momba ny fanatanjahantena koa izy ary fototry ny
fampidirana herinaratra tao an-tanàna.
Tombony lehibe ho an'ity tanàna ity rahateo ny nananana praiministra akaiky azy izay nanohana ny finiavana nentin'i Esther Nirina hafameloma-saso ny tanindrazana.
Tombony lehibe ho an'ity tanàna ity rahateo ny nananana praiministra akaiky azy izay nanohana ny finiavana nentin'i Esther Nirina hafameloma-saso ny tanindrazana.
Trano nipetrahan’i Esther Nirina
Fasana ilevenan’i Esther Nirina
Amoron-dalana
io tranon'i Esther Nirina miloko mena io, tranon-drazana nohavaoziny.
Ao ambadika
koa misy trano "tsara tarehy" naoriny, voahodidina tamboho ary ahitana
hazo fihinam-boa
maro. Vy nahitana ny fanamboarana ny tetezana mampitohy an'i Carion sy
Ambohimifangitra izy. Raha ny tao Mandialaza Ankadifotsy indray dia
fanavaozana
lalankely no nanamarika ny fonenany tao. Marihina fa nanana trano
nivezivezena tany Antsirabe koa izy (sary ankavia) izay miavaka amin'ny
rafitra sy ny rindrina voarakotra fitaratra. Tany ihany koa no nataony
fialan-tsasatra.Voalaza fa mitsinjo ny hafa kanefa tsy manadino ny mendrika ho azy ny Esther. Anisan'ny nimatimatesany tamin'ny fiverenany an-tanindrazana ny fikolokoloana ny tranony tao Ambohimifangitra, mora fantarina amin'ireo varavarankely 4 miendrika tranomboromahailala, izay nataony toerana fakana aina sy fialan-tsasatra nandritra ny 14 taona niafaran'ny fiainany. Ao Ambohimifangitra no milevina i Esther Nirina. Tao Ankadifotsy Antananarivo anefa no nisy ny tena trano fonenany. Mbola nifampiresaka hatramin'ny 9 ora alina tao izy sy i René Ravoavison ny omalin'ny nahafatesany (Oeuvres complètes, tak. 238). Ny marainan'ny 19 jona 2004, fotoam-bita ny azy sy i Yvonne vadin'i René Ravoavison izay nahita azy efa tsy tompon'ny tenany intsony ka nentina haingana tao amin'ny Clinique des soeurs, tao Ankadifotsy ihany. Nitaika ny tamin'ny 9 ora alina tamin'io ririnina io. Naharay antso an-tariby avy tamin'ny dokotera i René Ravoavison fa nodimandry i Esther Nirina..
FEHINY
Pôeta nivelatra teo amin'ny
sehatra iraisam-pirenena i Esther
Nirina kanefa maro be ireo Malagasy tsy mahafantatra azy. Izany no
antony nanatontosana izao sorapiainany izao. Pôeta manoratra amin'ny
teny malagasy koa izy ary nivoy ny kolontsaina malagasy tamin'ny
toerana rehetra nalehany. Nofikiriny tokoa ny maha Malagasy azy sady
nohateveniny tamin'ny kolontsaina vahiny. Nahay nandray ny mamy rehetra
tamin'ny an-dalan-tohatra rehetra noteteziny izy, niainga tao
Ambohimifangitra, nitety tany maro ary niafara tao Ambohimifangitra
ihany, ilay vohitra tsy foiny. Nasehony ho hita miharihary tamin'ireo
andalan-tononkalony ny lanjan'ny kolony, ny taniny, ny teniny ary ny
olony. Kihon-dalana lehibe ho an'ny asasorany ny tao Orléans,
nifaneraserany tamin'ireo pôeta sy mpanoratra vahiny. Pôeta mirotsaka i
Esther Nirina, nahay nametraka tamin'ny toerany ny lanjan'ny asasorany,
eny fa na dia mitaky ezaka ho an'ny Malagasy aza ny tokony
hahafantarana azy. Pôeta tsy tia sehoseho i Esther Nirina kanefa
voaporofo fa mahasodoka ary indrindra mahaliana ny toetra
amam-pihetsiny sy ny voambaran’ny tononkalony izay mendrika zohina
akaiky noho ny halalin'ny hevitra fonosiny.
Loharano nanovozan-kevitra
- EIFFEL
(2004). "Mivolana an-tsoratra" ou "Dire par écrit" -
Culture et identité - Hommage à la mémoire d'Esther Nirina, grande
poète malgache. Tsikaritra ao amin'ny:
https://www.temoignages.re/culture/culture-et-identite/mivolana-an-tsoratra-ou-dire-par-ecrit,4055
- ESTHER NIRINA (1990). Lente spirale. Sasin-tenin'i Jacques Rabemananjara. Antananarivo: Revue de l’Océan Indien
- FPMA ORLEANS. 1980 - 2010 Fahatsiarovana ny faha-telopolo taona. Tsikaritra aoamin'ny:
https://www.fpmaorleans.fr/p/tantaranny-tafo-historique-30e.html?m=1
- JOHANN HARDT, E. (2019). Taratasy, le papier antemoro - Collège Français René Cassin. Tsikaritra ao amin'ny:
http://rcassin-fianarantsoa.com/2019/04/01/taratasy-le-papier-antemoro/
- MEITINGER, S. (2018). Esther Nirina : Rien que Lune. Poésie et monde poétique. Tsikaritra ao amin'ny:
https://www.recoursaupoeme.fr/poetes-de-mon-vivant-1
- M Y R (2010). Simple hommage à Esther Nirina (1932 - 25 juin 2004). Tsikaritra ao amin'ny:
http://myrakoto.over-blog.com/article-mivolana-an-tsoratra-le-dire-par-ecrit-dire-par-ecrit-d-esther-nirina-63122280.html
- NA HASSI (2020). Esther Nirina, une plume souvent méconnue. Indigo. Tsikaritra ao amin'ny:
https://www.indigo-lemag.com/esther-nirina-une-plume-souvent-meconnue
- PARENTS (2020). Prénom Esther : origine - signification - étymologie. Tsikaritra ao amin'ny:
https://www.parents.fr/prenoms/esther-40201
- RAHARIMANANA J.-L. (2007). Esther Nirina. Tsikaritra ao amin'ny:
http://ile-en-ile.org/nirina/
- RAHARIMANANA J.-L. (2007). Lente spirale, extraits de poèmes d’Esther Nirina. Tsikaritra ao amin'ny:
http://ile-en-ile.org/esther-nirina-lente-spirale/
- RANAIVOSON D. (2019). Esther Nirina OEuvres complètes. Réunies et présentées par Dominique Ranaivoson. Edition SEPIA
- RANANJARISON, P. (2019). Esther Nirina : Respirer la poésie. Tsikaritra ao amin'ny:
https://www.nocomment.mg/esther-nirina-respirer-la-poesie (de Dominique Ranaivoson)
- RAVALITERA P. (2019). Les sorabes, le témoignage le plus sacré de la tradition. L'Express, edition du 07/01/2019, tsikaritra ao amin'ny:
https://lexpress.mg/07/01/2019/les-sorabe-le-temoignage-le-plus-sacre-de-la-tradition/
- WIKIPEDIA. Esther Nirina poétesse et écrivain malgache. Tsikaritra ao amin'ny:
https://fr.wikipedia.org/wiki/Esther_Nirina
https://www.temoignages.re/culture/culture-et-identite/mivolana-an-tsoratra-ou-dire-par-ecrit,4055
- ESTHER NIRINA (1990). Lente spirale. Sasin-tenin'i Jacques Rabemananjara. Antananarivo: Revue de l’Océan Indien
- FPMA ORLEANS. 1980 - 2010 Fahatsiarovana ny faha-telopolo taona. Tsikaritra aoamin'ny:
https://www.fpmaorleans.fr/p/tantaranny-tafo-historique-30e.html?m=1
- JOHANN HARDT, E. (2019). Taratasy, le papier antemoro - Collège Français René Cassin. Tsikaritra ao amin'ny:
http://rcassin-fianarantsoa.com/2019/04/01/taratasy-le-papier-antemoro/
- MEITINGER, S. (2018). Esther Nirina : Rien que Lune. Poésie et monde poétique. Tsikaritra ao amin'ny:
https://www.recoursaupoeme.fr/poetes-de-mon-vivant-1
- M Y R (2010). Simple hommage à Esther Nirina (1932 - 25 juin 2004). Tsikaritra ao amin'ny:
http://myrakoto.over-blog.com/article-mivolana-an-tsoratra-le-dire-par-ecrit-dire-par-ecrit-d-esther-nirina-63122280.html
- NA HASSI (2020). Esther Nirina, une plume souvent méconnue. Indigo. Tsikaritra ao amin'ny:
https://www.indigo-lemag.com/esther-nirina-une-plume-souvent-meconnue
- PARENTS (2020). Prénom Esther : origine - signification - étymologie. Tsikaritra ao amin'ny:
https://www.parents.fr/prenoms/esther-40201
- RAHARIMANANA J.-L. (2007). Esther Nirina. Tsikaritra ao amin'ny:
http://ile-en-ile.org/nirina/
- RAHARIMANANA J.-L. (2007). Lente spirale, extraits de poèmes d’Esther Nirina. Tsikaritra ao amin'ny:
http://ile-en-ile.org/esther-nirina-lente-spirale/
- RANAIVOSON D. (2019). Esther Nirina OEuvres complètes. Réunies et présentées par Dominique Ranaivoson. Edition SEPIA
- RANANJARISON, P. (2019). Esther Nirina : Respirer la poésie. Tsikaritra ao amin'ny:
https://www.nocomment.mg/esther-nirina-respirer-la-poesie (de Dominique Ranaivoson)
- RAVALITERA P. (2019). Les sorabes, le témoignage le plus sacré de la tradition. L'Express, edition du 07/01/2019, tsikaritra ao amin'ny:
https://lexpress.mg/07/01/2019/les-sorabe-le-temoignage-le-plus-sacre-de-la-tradition/
- WIKIPEDIA. Esther Nirina poétesse et écrivain malgache. Tsikaritra ao amin'ny:
https://fr.wikipedia.org/wiki/Esther_Nirina
Ankasitrahana
Ankasitrahana ary isaorana
manokana ireto olona mahafantatra azy ireto tamin'ny fiaraha-miasa:
- Rabemananjara Josiane, zanak'i Esther Nirina
- Iarimanana Malalasoa Véronique (Voarah), pôeta sady taizan'i Esther Nirina
- Rakotomalala Mialy Mireille, ministry ny Kolontsaina sy ny Serasera teo aloha,
- Razanajatovo Andrianimerina Hobiana, pôeta
- Na Hassi, pôeta
- Raharimanana Jean-Luc, pôeta
- Ramamonjy Bertrand, mpiangona FPMA Orléans
- Rasoloarijaona Ony Herindimby, mpiangona FJKM Ambohimifangitra Fitiavana
- Razafimaniraka Faraniaina, talen-tsekoly Ambohimifangitra, sy Madama Hasina mpampianatra niaraka taminy
- R. One né Adeilnosty, pôeta
________________________
(1) Araka ny fitantaran'i Josiane Rabemananjara
(2) Araka ny fitantaran'i Jean-Luc Raharimanana (2007) ao amin'ny "http://ile-en-ile.org/nirina": "Les événements de 2002 auront eu raison de sa force. Touchée dans sa chair par l’arrestation et la maltraitance d’un de ses proches, elle partira le 19 juin 2004, posant ses derniers mots dans la langue de ses aïeux"
(3) Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto no anarana diam-penin'i Pablo Nerud
(4) Raharimanana (2007)
(5) Notantarain'ny Dr Raymond Vergès tamin'ny 5 mey 1944 ary tsikaritra ao amin'ny tranonkala "www.temoignages.re"
(6) "Esther Nirina a vécu l’éloignement non comme un long exil douloureux mais paradoxalement comme un cheminement patient qui la ramenait à la langue malagasy, car plus qu’un retour au pays natal, son retour à Madagascar s’apparente à un aboutissement poétique et philosophique à la langue de ses aïeux."
(7) "Ses poèmes sont courts. Ses mots sont clamés pour être sentis. Son oeuvre est facile à lire mais ne se livre pas à la première lecture. Son second degré me fascine tellement. À chacun de ses vers, il y a toujours des choses à creuser."
(8) "Une qualité rare m’a également conquis et séduit dans Lente spirale : la perception, à travers la musique des mots, de la fluidité et de la fragilité du temps qui nous enveloppe et nous assaille, sans nous faire sentir la dureté de son aiguillon."
(9) "Un recueil posthume, Mivolana an-tsoratra porte en lui les grandes lignes thématique d'Esther Nirina : la liberté, l'amour, la vie, la mort, la joie..."
(10) Selon Jean-Louis Joubert, l’œuvre d’Esther Nirina n’a pas encore trouvé la reconnaissance qu’elle mérite, elle est pourtant l’une des œuvres majeures de la littérature malgache en langue française, au même plan que les œuvres de Rabearivelo ou de Rabemananjara
(11) Anisany ny an'i Jean-Luc Raharimanana (2007) hita ao amin'ny "http://ile-en-ile.org/nirina"
(12) Fanamarihan'i Jean-Louis Joubert noraisin'i Jean-Luc Raharimanana "l’œuvre d’Esther Nirina n’a pas encore trouvé la reconnaissance qu’elle mérite, elle est pourtant l’une des œuvres majeures de la littérature malgache en langue française, au même plan que les œuvres de Rabearivelo ou de Rabemananjara". Tsikaritra ao amin'ny: http://ile-en-ile.org/nirina
(13) Araka ny resaka nifanaovana tamin'Atoa Ramamonjy Bertrand
(14) Fotoana nampiato kely ny peniny araka ny fanazavan-dRanaivoson D. (2019)
(15) Fanazavana tao amin'ny tranonkalan'ny FPMA Orléans
(16) Araka ny fizahana ifotony nataon'i Hobiana tao Ambohimifangitra mahakasika ny sekoly, ny tranon'i Esther Nirina, ny fiangonana FJKM, ny tranomboky sns.
(17) Araka ny resaka tamin'i Ony Herindimby Rasoloarijaona, mpiangon'ny FJKM Ambohimifangitra
(18) Araka ny resaka nifanaovan-dRazanajatovo Andrianimerina Hobiana tamin'ny Talen-tsekoly, Rtoa Razafimaniraka Faraniaina
- Rabemananjara Josiane, zanak'i Esther Nirina
- Iarimanana Malalasoa Véronique (Voarah), pôeta sady taizan'i Esther Nirina
- Rakotomalala Mialy Mireille, ministry ny Kolontsaina sy ny Serasera teo aloha,
- Razanajatovo Andrianimerina Hobiana, pôeta
- Na Hassi, pôeta
- Raharimanana Jean-Luc, pôeta
- Ramamonjy Bertrand, mpiangona FPMA Orléans
- Rasoloarijaona Ony Herindimby, mpiangona FJKM Ambohimifangitra Fitiavana
- Razafimaniraka Faraniaina, talen-tsekoly Ambohimifangitra, sy Madama Hasina mpampianatra niaraka taminy
- R. One né Adeilnosty, pôeta
________________________
(1) Araka ny fitantaran'i Josiane Rabemananjara
(2) Araka ny fitantaran'i Jean-Luc Raharimanana (2007) ao amin'ny "http://ile-en-ile.org/nirina": "Les événements de 2002 auront eu raison de sa force. Touchée dans sa chair par l’arrestation et la maltraitance d’un de ses proches, elle partira le 19 juin 2004, posant ses derniers mots dans la langue de ses aïeux"
(3) Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto no anarana diam-penin'i Pablo Nerud
(4) Raharimanana (2007)
(5) Notantarain'ny Dr Raymond Vergès tamin'ny 5 mey 1944 ary tsikaritra ao amin'ny tranonkala "www.temoignages.re"
(6) "Esther Nirina a vécu l’éloignement non comme un long exil douloureux mais paradoxalement comme un cheminement patient qui la ramenait à la langue malagasy, car plus qu’un retour au pays natal, son retour à Madagascar s’apparente à un aboutissement poétique et philosophique à la langue de ses aïeux."
(7) "Ses poèmes sont courts. Ses mots sont clamés pour être sentis. Son oeuvre est facile à lire mais ne se livre pas à la première lecture. Son second degré me fascine tellement. À chacun de ses vers, il y a toujours des choses à creuser."
(8) "Une qualité rare m’a également conquis et séduit dans Lente spirale : la perception, à travers la musique des mots, de la fluidité et de la fragilité du temps qui nous enveloppe et nous assaille, sans nous faire sentir la dureté de son aiguillon."
(9) "Un recueil posthume, Mivolana an-tsoratra porte en lui les grandes lignes thématique d'Esther Nirina : la liberté, l'amour, la vie, la mort, la joie..."
(10) Selon Jean-Louis Joubert, l’œuvre d’Esther Nirina n’a pas encore trouvé la reconnaissance qu’elle mérite, elle est pourtant l’une des œuvres majeures de la littérature malgache en langue française, au même plan que les œuvres de Rabearivelo ou de Rabemananjara
(11) Anisany ny an'i Jean-Luc Raharimanana (2007) hita ao amin'ny "http://ile-en-ile.org/nirina"
(12) Fanamarihan'i Jean-Louis Joubert noraisin'i Jean-Luc Raharimanana "l’œuvre d’Esther Nirina n’a pas encore trouvé la reconnaissance qu’elle mérite, elle est pourtant l’une des œuvres majeures de la littérature malgache en langue française, au même plan que les œuvres de Rabearivelo ou de Rabemananjara". Tsikaritra ao amin'ny: http://ile-en-ile.org/nirina
(13) Araka ny resaka nifanaovana tamin'Atoa Ramamonjy Bertrand
(14) Fotoana nampiato kely ny peniny araka ny fanazavan-dRanaivoson D. (2019)
(15) Fanazavana tao amin'ny tranonkalan'ny FPMA Orléans
(16) Araka ny fizahana ifotony nataon'i Hobiana tao Ambohimifangitra mahakasika ny sekoly, ny tranon'i Esther Nirina, ny fiangonana FJKM, ny tranomboky sns.
(17) Araka ny resaka tamin'i Ony Herindimby Rasoloarijaona, mpiangon'ny FJKM Ambohimifangitra
(18) Araka ny resaka nifanaovan-dRazanajatovo Andrianimerina Hobiana tamin'ny Talen-tsekoly, Rtoa Razafimaniraka Faraniaina
© Poetawebs
Takelaka : Toetra RàjaDate de dernière mise à jour : 22/10/2023
