Ratsimba Georges
RATSIMBA GEAORGES -
SORAPIAINANA
Kanefa mikiry ny mpiasa tany.
Ny tanany miepaka, maharary...
Ikirizany anefa ka vita ihany!"
Andalan-tononkalo notsoahina avy ao amin'ny "Fikirizana" nosoratan'i Ny Rahona na Ratsimba Georges no isarihana ny saina amin'izao fandalinana izao.
Fikirizana? Mahalaza tsara ny toetra fototra ananan'ny mpanoratra azy izay efa voalaza etsy ambony izany. Ankoatra ireo anarana roa ireo dia efa nisalorany tamin'ny tononkalo nosoratany koa ny NRRG, nanafohezana iretsy roa voalohany raha atao ny tombatombana.
1. PÔETAN'NY FIKIRIZANA
1.1. Ratsimba Georges no Ny Rahona
Ny "Tsimbalivaly" àry, araka ny namaritan-dRajemisa azy tao amin'ny Rakibolana, dia "Teny ilazana fa misy ny valiny na setriny daholo izay atao".
Ratsimba Georges pôeta |
NAHOANA NY RAHONA?
Nahoana Ny Rahona no haratsina ?
Tsarovy fa izy no he nofidina
Mba hitari-dalana ny Israely
Tsy handevozin’ny mponin’i Neily.
Nahoana Ny Rahona no haratsina ?
Saingy nietry ka bantibantina
Fitiavana anefa no anton’izany
Hamangy ‘reo resy eto ambonin’ny tany.
Nahoana Ny Rahona no haratsina ?
Avy aiza ny rano madio tsy vidina?
Rahona ireny no nidina ambany
Hanala hetaheta ny mponina an-tany.
Nahoana Ny Rahona no haratsina ?
Tsarovy fa izy no he nofidina
Hitondra ny Tompo hiakatra indray
Ho amin’ny Toerany mandrakizay.
Atambo mitranga dia rahona hono,
Mba aoka ho lazaiko ny ngidin-dronono
Tsy mety! Tsy mety! Mangidy ny Vahona
Fa mamy ny rano avy amin’Ny Rahona
Migaina ny andro mimenona izy
Oadray ny hafanana, mandoro izaitsizy
Dia avy Ny Rahona mitondra orana
Oadray safodrano, hono, ka atahorana.
Ny Rahona
Mangarivotra-Mahajanga
26 Novambra 1948
"Nahoana Ny Rahona no haratsina?
Tsarovy fa izy no he nofidina"
Nofidina ny rahona satria noheverina fa "Hanala hetaheta ny mponina an-tany", amin'ny alalan'ny voalazany fa "rano madio tsy vidina" sy voajanahary tsy mitampoka. Manana hery mampiavaka azy ny Rahona ka nilazany fa "... mamy ny rano avy amin’Ny Rahona". Toetra manavaka Ny rahona ihany koa ny fanetren-tena. Hamarinin’ny hoe: "nidina ambany" hamonjy ny olona. Izay ilay "antra olona" voambaran'i Alphonse Rakotozafy ary mifandraika amin'ny nolazain-dRatsimba Georges hoe "Hamangy 'reo resy eto ambonin'ny tany".
Teraka ny 03 Septambra 1926 tao Antananarivo i Ny Rahona ary nodimandry ny 02 mey 2005 teny amin'ny Cité Ambohipo trano fonenany ao Antananarivo ihany. Zanaky Ravelomianjeva, Mpanjaitra sy Rasoamiarandray izy. Taranaky Ratsimbandahy avy eny Ambatomanoina-Ambohimalaza ry zareo, 20 km miatsinanana avy eto Antananarivo, avy amin’ny lafindray. Ilafy kosa no fiavian’ny reniny.
Nanambady an-dRtoa Ranarisoa izy ny 9 desambra 1950 ary niteraka 6 lahy sy 2 vavy :
Mariazin-dRatsimba Georges sy Ranarisoa tamin'ny 09 desambra 1950 tao amin'ny Fiangonana MPF Andrainarivo (FJKM Andrainarivo Fahasoavana ankehitriny) |
Ratsimba
Georges sy Ranarisoa vadiny |
Ratsimba
Georges sy ny zanany telo teny amin'ny sekoliny Montaigne Antsahabe -
1955 |
1.2. Avara-pianarana
Indroa miantoana kosa no nandrantoany fianarana mampianatra. Ny voalohany dia notanterahany tao aorian'ny nahazoany ny CESD tao amin'ny Ecole Normale Ambavahadimitafo (Janoary 1946 - oktobra 1948). Azony tamin'izany ny diplaoma CAE (Certificat d'Aptitude à l'Enseignement) izay ahafahana manomana ny "Brevet élémentaire". Nampianatra herintaona tany Mangarivotra Mahajanga aloha izy (novambra 1948 - septambra 1949) vao nanapa-kevitra hanomana izany tao amin’ny Ecole Normale Ambatomanga-Manjakandriana. Naharitra herintaona ny fampianarana (oktobra 1949 - desambra 1950) ka nahazoany an'io "Brevet élémentaire" io. Mbola ny fikirizana hatrany no nahavarany nanaraka fianarana momba ny Teôlôjia nandritra izany fotoana izany.
NY FIKIRIZANA
Mba mafy asaina ny tanimbary
Kanefa mikiry ny mpiasa tany.
Ny tanany miepaka, maharary...
Ikirizany anefa ka vita ihany!
Mba sarotra lahy 'ty enti-mody,
Ny saina domelina, ny andro lany,
Kanefa ny mpianatra te-ho tody,
Rehefa mikiry dia hainy ihany.
Mahery ny rivotra an-tendrombohitra,
Ny lalana sarotra aoka izany,
Kanefa ny mpihanika mahatohitra
Rehefa mikiry dia tody ihany!
Na inona vato misakan-dalana,
Na inona entana mahavizana,
Zakako, afako miandalana
Rehefa tafiko ny Fikirizana!
Ny RAHONA RATSIMBA Georges
Ambohidrapeto, faha 29 Martsa 1954
Ratsimba Georges tao amin'ny INSRFP Ampefiloha |
Sady nianatra Ratsimba Georges no nampianatra ary indrindra nampiofana mpampianatra. Tsy nianina tamin'izany ihany anefa izy fa nivelatra tamin'ny andraikitra teo anivon'ny biraom-panjakana sy tamin'ny fanabeazana amin'ny radio sy gazety.
Nonina tany Masombahiny Ambatolampikely - tanàna kely tsy lavitra ny tanindrazany ao Ambatomanoina - izy tao anatin'ny fisotroany ronono. Tamin’izany no nanokafany trano fametraham-panafody antsoina hoe NYISMA, fanafohezana ny hoe "NY Ilaina Sy ny MAhasoa".
Ratsimba Georges sy ireo mpianany nanomana CAP tany Toliary |
1.3.3. Asa fanabeazana an-gazety sy radio
Ratsimba Georges sy ireo mpiara-miasa taminy tao amin'ny Radio Scolaire |
2- ASA SORATRA MATOTRA
2.1. Mpanoratra feno
Teo amin'ny faha-19 taonany (1945) Ratsimba Georges no nanomboka nanoratra araka ny hita ao amin'ny bokiny "Rotsirotsy". "Toaka-sigara-loka" no lohatenin'ny tononkalony nivoaka voalohany tamin'ny gazety bokin'ny Skoto tamin'izany.
Ankoatra ny bokin-tononkalo "Rotsirotsy" voalaza teo dia mpanoratra tantara, bokim-pampianarana sy fanabeazana koa Ratsimba Georges.
*Tantara
Tsy dia nigalabina tao anatin'ny fialan-tsasatra ny peniny nandritra ny 19 taona nisotroany ronono fa nikorisa hatrany ka nahafahany namokatra ireto bokin-tantara ireto:
- "Ifaranomby", tantara filalao an-tsehatra, mbola tsy nivoaka boky
- "Nody ventiny", tantara filalao an-tsehatra, ahitana fizarana 3, ravahin’ny hira noforoniny
- "Lisy", tantara foronina, mbola tsy nivoaka boky
*Bokim-pampianarana
- Masomboly, boky ho an’ny mpampianatra any amin’ny Ambaratonga voalohany, niainga avy tamin'ny fandaharana tao amin'ny "Radio Scolaire" ary navadika ho boky
*Fanabeazana
Nahavatra namoaka boky misesy ho an’ny ankizy Ratsimba Georges; mpanabe moa izy hoy isika. Nahavita boky ireto boky telo ireto izy nandritra ny fotoana niasany tao amin'ny "Radio Scolaire" ary ny fanontana printy an'ny UNESCO no nenti-nanana izany :
- Ilay akoholahikeliko (Angano)
- Imaromaso sakaizako (Angano)
- Ny tanimbolin’i Benja, tantara
Ny foibe ara-kolontsaina Albert Camus (CCAC) kosa no nanonta an'Ambatomanoina, bokin'angano, nadika tamin'ny teny frantsay hoe "Roc aux échos".
2.2. Tononkalo - Tononkira
Maro amin'ny tononkalon-dRatsimba Georges no tononkira na nanjary tononkira mihitsy.
- Ao aloha ireo hira iombonan'ny ankizy malagasy manerana ny Nosy, tafiditra ao amin'ny fandaharam-pianarana taranja malagasy ary voarakitra any amin'ny bokim-pianarana. Ratsimba Georges no loharanon'ny "Etsy babeko razandry", "Raosijamba," "Matoritoria!", "Antsangory", "Avy mangataka izahay", "Iza iry ambony iry?", "Tanin-katsaka, tanim-pary!", "Iny, hono, izy, Ravorona"... sns.
Hita taratra avy amin’ireo tononkalo ireo fa mety ho ny tononkalony aza no fantatra kokoa noho ny anaran’ny mpanoratra.
Izany indrindra no mahatonga ny tranonkala Pôetawebs hiantsoroka ny fampahafantarana ireny pôeta manana ny toerany eto amin'ny firenena ireny.
- Manaraka izany dia misy amin'ireo tononkalony no navadiky ny mpihira fanta-daza ho tononkira toy ny "Raha ho avy ianao".
Mety ho tsy ampoizina fa Ratsimba Georges no namorona izany tononkira izany. Takona ao ambadiky ny mpihira angamba ny anarany fa ny fantatry ny maro dia ny anaran'ny tarika voatonona ao amin'ny radio androtsirotsiana ny vahoaka. Tsy iza izany fa ny tarika Feo Gasy (Rakoto Frah sy ny namany) sy Ny Voninavoko. Ny mety ho tsy voalaza anefa dia ny toerana sy izay mety ho antony nanoratana ny "Raha ho avy ianao" : Hôpitaly Girard et Robic (Hôpitalin'i Soavinandriana ankehitriny).
RAHA HO AVY IANAO
1-Itondray tsikitsiky aho, raha ho avy ianao,
Tsikitsiky tsy miharo tokelaka
'Zay ho bitsika tena malefaka
Tsy ho ren'ny tia fosafosa
Fa hanàko any anatiko kosa!
2-Itondray safosafo aho, raha ho avy ianao,
Safosafo tsy re toy ny aloka,
Hifitsahako eo mba hianoka
Tsy sembanin'izay ahiahy
Mampihoala ny fo sy fanahy
3-Itondray kalokalo aho, raha ho avy ianao,
Kalokalo toa rotsy maraina,
Hongononina fa tsy hiraina,
Toy ny kalon'ny rivotra monja
Raha mikalo fitia amin'ny onja!
4-Itondray sangisangy aho, raha ho avy ianao,
Sangisangy hahadonto ny ratrako,
Hamihinako anao eto an-tratrako,
Hitobaham-pitia saraka ela
Pahalefaky ny hery tavela!
5-Hafatrafatra ny ahy, raha ho avy ianao,
Rediredin'ny tsy afa-manoatra,
Ta-haniny no sady misaotra,
Te-hionona anefa miangavy,
Raha ho avy ianao ka ho avy
Ny RAHONA RATSIMBA Georges
Hôpital Girard et Robic, faha 13 mey 1965
Raha ny marina dia ilay tsikitsiky "tena izy" io nohafarany io, "malefaka" fa tsy ilay "miharo tokelaka". Ny tokelaka mantsy dia maherihery kokoa araka ny famaritan-dRajemisa Raolison [1985] hoe "Fihomehezana mikakakaka tsy misy hambahamba na indraindray koa somary maneso fanaon'ny ankizy kely indrindra".
2.3. Tononkalo raiki-molotra
Mampiavaka an'i Ny Rahona ny famoronana andinin-teny tsy afaka eo imolotra, mora raisina ary misosa antsaina. Anisan'ny fantatra indrindra amin'ireny ny "Madio izahay".
MADIO IZAHAY
Jereo ny volonay:
voahogo tsara ery!
Sady izay indray
nasiana bigody!
Jereo ny tananay:
madio tsara koa;
ny hoho kosa indray
voahety avokoa!
Jereo ny tongotray:
mandina aoka izany;
ny faladia oadray!
Toa tsy nandia tany!
Ny reninay moa
mpipasoka mahay:
Voapasony avokoa
ny fitafianay!
Angaha ny tena ihany
no diovinay ’zareo?
Madio tahaka izany
ny bokinay. Jereo!
Boky sy kahie,
sy kitapo koa,
avia jereo ange:
milamina avokoa!
Tsy zaza be lalao
fa hendry sy mahay
ka moa ho gaga ianao
raha toa madio ’zahay?
RATSIMBA Georges
Mora tadidy sy antsaina ny tononkalony noho ireo tamberin-teny eny am-piandohan'ny isan'andininy hoe "Jereo ny..." ary noho ny fifehezany ny gadona telo isan'andalana. Ahitana izay angalin-tsoratra izay koa ohatra ny "Etsy babeko razandry", "Antsangory"...
2.4. Tamberina anaran-janaka
Mampiavaka an-dRatsimba Georges ny fanononany ny anaran'ireo zanaka naterany ao amin'ny tononkalony miendrika fifanakalozan-kevitra. Ny tononkalo "Nahoana" ohatra dia novelominy niaraka tamin'ny zanany efatra : Noro, Voahangy, Amiela ary Benja. Ny ao amin'ny "Mpangoron-karena" aza dia izy 7 mianadahy mihitsy no nateti-piavy nanadihady an'i Benja, raha zohina tsara ny tantara.
Tombony ho azy tokoa ny fifehezany ny endrika tononkalo mora raisina satria manafaingana kokoa ny fampitana anatranatra, tara-kevitra nimatimatesany teo amin'ny soratra.
3- PÔETAN'NY FANANARANA
Amin'ny maha pôetan'ny fanabeazana azy dia manamarika ny fiheverana Ratsimba Georges ny fahafehezany ny fampitana anatra ao amin'ny tononkalony. Maro mantsy ireo mety ho tafintohina rehefa misavovona ny fatrany. Ratsimba Georges kosa dia miainga avy amin'ny fiainan'ny ankizy ary maneho fitondran-tena mendrika amin'ny andavanandrony.
3.1. Modelim-piainana ny ankizy
Tsy hiadian-kevitra intsony ny maha pôetan'ny ankizy sy ny sekoly an-dRatsimba Georges. Marina izany satria maro amin'ny tononkalony no hain'ny ankizy tsianjery ary ianarana any an-tsekoly. Modelim-piainana ho an'ny mpianakavy sy ny firenena anefa no tena taratra ao ambadik'ireny tononkalo ireny. Raha avy amin'ny hoe "reny" mantsy no niavian'ny firenena dia tsapan-dRatsimba Georges fa miainga ao an-tokantrano ny fanabeazana. Io no modely voalohany hita maso sy iainana isan'andro. Ny ray aman-dreny no mpanabe voalohany ny ankizy, izay misandrahaka hatrany amin'ny firenena avy eo.
Fanaon-dry Jean de la Fontaine sy Jean Narivony ny mitodika any amin'ny fiainan'ny biby amam-borona hakana lesona ho an'ny fitsipi-piainana. Ratsimba Georges kosa dia fatra-pandinika sy mpanakatra ny fomba amam-pisainan'ny ankizy hanehoana anatranatra ho an'ny sokajin-taona rehetra. Izany indrindra no tonga amin'ny ilay fitenenana hoe "ny hevitra tsy azo tsy amin'olombelona" ary tsy azo tsinontsinoavina amin'izany ny maha harena ny ankizy ho fampivoarana ny fiarahamonina.
Ratsimba Georges sy ny vadiny |
Ratsimba Georges teny Ambohitrinibe Mahitsy 1959-1960 |
Mazàna amin'ny taom-baovao no fotoana
fametrahana tarigetra ho famahana
olana ka hirosoana amin'ny fahombiazana. Ratsimba Georges kosa dia
niainga avy tamin'ny fanapahan-kevitra ankizy izay heverina ho
mifanahantsahana amin'ny fomban'ny daholobe. Maneho izany indrindra ny
tononkalo "Fikasana" nisintonany fananarana:
manomboka anio:
ho tia ny zandriko, ho tsara fiteny
sy hanao madio,
ny boky tsy horovidrovitiko intsony,
ny soratro kosa
hokaliako tsara... ary isa ambony
no ataoko miavosa!"
Ny tsy fahatanterahan'io zandrikely io ny
fikasany anefa dia tsy maha
vahiny ny maro. Mitodika amintsika "rehetra" tsy misy an-kanavaka ny
mpanoratra eo am-pamaranana :
na inon-katao,
Hanatanteraka ny tarigetran’ny
taombaovao!"
Raha kendrena ho tanteraka ny tarigetra, ny
fahaiza-miainan'ny
tsirairay eo anivon'ny fiarahamonina kosa dia fihetsika sy fomba tokony
ho voafehy ary hombam-piteny mifanaraka amin'izany. Ny mpiara-monina
mantsy tsy hilaozana fanamarihana na fanontaniana mety hahatafintohina
ka ilana valin-teny hentitra am-pitoniana toy ny hita ao amin'ity
tononkalo "Mpangoron-karena" ity:
satria tsy nifetsy anareo fa nomena!”
Ireo andalan-teny roa ireo mantsy no
namaranan-dRatsimba Georges an'io
tononkalony io, nampisosa ny peniny teo am-pahitana ny zanany faralahy
Benjamina nandamina ireo kilalao maro be vao azony indray Noely. Tsy
fitantarana toy ny fahita amin'ny tantara na sombin-tantara no
nataon'ny pôeta fa fahaiza-maneho amin'ny alalan'ny andinin-teny
mampihetsi-po. Hainy ny nandahatra ireo fanontaniana sesilany
momba ny fiharian-karena. Ny tena marina dia izao: na olana saro-pady
sy manan-danja toy ny harena aza no foto-dresaka dia mahagaga fa any
amin'ny
fiainan'ny ankizy no mety hahitany ny fanalahidin'ny fanazavana.
Tsy moramora ny famaritana modelim-piainana
mahakasika ny tokony ho
isan'ny zanaka na ny fotoana tokony hirosoana amin'ny fiterahana.
Indraindray aza moa dia toy ny tonga tsy nantsoina ny vahiny kely. Ny
hita ao amin'ny tononkalo "Tiako ry dada!" kosa dia tranga zary
narindran'ny fanirian'ny mpianakavy, niainga tamin'ny resaka indray
noely:
tsy saribakoly fa olona angamba
fa sady mihantsika no mitomany
ary mandena ka soloana lamba"
Voaray ny hafatry ny ankizy ka tombanana ho
tsy kisendrasendra ny
nahazoan'ny fianakaviana vahiny kely antsoina hoe Voahangisolo tamin'ny
Noely herintaona tato aoriana.
Harena ny zanaka araka izany ka tokony hirina. Adidy ny fitaizana ka
anisany ny fisarihana azy ireny ho tia ny zavaboary sy ny fitandroana
azy.
Taratra ao amin'ny tononkalo "Nahoana" ireny
"Nahoanan'ankizy" tsy
maintsy valiana ireny satria miantoka ny hoaviny sy ny
fiitaram-pahalalany:
ny kintana mbamin’ny volana soa
raha mba ampidinina koa ho ety?
Angamba isika hafana kokoa!
Raha iva, ry Benja, dia tratry ny tany
ka mety halainy hosimbasimbany!
"Nahoanan’ankizy” mba mamiko iky"
3.2. Fitondran-tena modely
Tsy
misy olona fanaperana sy tsy azo kianina amin'ny fitondran-tena akory.
Ny mamosaka fenitra tokony harahina hahatrarana izany
modelim-piainana izany kosa no mety hahaliana. Hita taratra tamin’ny
fiainan-dRatsimba Georges izany noho ireo fikambanana novoiziny, ny
finoana narahiny asa, ny andavanandrony, ny taranaka vanona navelany.
Ireo rehetra ireo mitambatra no natao ho fahatsiarovana azy.
Teo amin'ny faha-20 taonany izy no nitarika ny fikambanana "Mpifady toaka" nandritra ny roa taona (1946-1948). Amin'izany taona izany dia ny toe-piainana mifanohitra amin'ny fironan'ny tanora tsy tan-dalàna no narahiny satria fotoanan'ny andranandrana izany. Ankoatra izay dia anisan’ny mpitarika tao amin’ny Akany Cité Mandroseza izy.
Teo amin'ny literatiora indray dia nifanerasera tamin'ny pôeta sy mpanoratra maro izy. Anisany i ED Andriamalala, Rado na Georges Andriamanantena sy ny rahalahiny Celestin Andriamanantena, Dox na Jean Verdi Razakandrainy, Ilay na Ralaisaholimanana, Di... na Henri Rahaingoson, Elie Raharolahy na Harioley, Juliette Ratsimandrava, Reine David Andriamiharisoa, Jean-Théodore Ranjivason... Nankafy mpanoratra vahiny koa izy ary mpamaky ny tononkalon'i Charles Baudelaire sy i Paul Verlaine. Natolony ho an'i Di... ho setrin'ny "Harivariva an-tanin'olona" ny tononkalony "Andeferako ianao".
Izy no nanomboka ny "Herinandron'ny boky" tany Toliary (La semaine du livre Malagasy), teo anoloan’ny Tranompokonolona, sy ny fanapariahana ny fiadiana ny tompondakan’i Madagasikara teo amin’ny lalao Fanorona, niaraka tamin-dRamanetaka David ; ka ny zanany Ratsimba Aivoniriana no fahatelo tamin’izany.
Eo amin'ny lafiny finoana dia tsara ny manamarika fa ny fiangonana
rehetra tamin’izay toerana niasany dia nirotsahany mivantana avokoa.
Hoy indrindra ny zanany Ratsimba Benjamin mitatitra izany:
Ratsimba Georges maneho ny maha tily azy |
Trano fonenan-dRatsimba Georges tany
Toliary |
Taratra amin'ny tononkalony ny fiorenany teo amin'ny tontolo ara-panahy
toy ny hita ao amin'ny "Vavaka":
Ka miezaka hamongotra amin'ny heriny rehetra
'Zay manohitohitra azy,
Ampianaro ahy kosa ny fetezana hilefitra
Toy ny ahitra malefo"
Ratsimba Georges tao amin'ny FLM Katedraly Toliary |
Namorona tsianjery sy hira maro ho an'ny
fiangonana sy ny sekoly
alahady izy. Nahavitany andinin-tononkalo manokana aza ny
fiangonan'Andranosoa (Ambohimalaza), nitaizana azy ara-panahy, ary tsy
izy ihany fa efa hatramin'ny rainy sy ny raibeny rahateo:
Dodona mafy ka miainga maraina
Diasan’ny tany ‘lay lalana tara
Dia alan-kininina no hita ao afara
Raha vao mitranga ilay tilikambo
Ravo ny foko ka he fa tsy tambo
‘Reo vetsovetso sy sento misangy
Roso ny diako mamelon-drarangy!"
"Hazakazaka mafy" no hevitry ny
"mamelon-drarangy", teny nampiasain'i Jean Narivony koa amin'ilay hoe:
Mamelon-drarangy"
Lalan-tany mikitoantoana no mampifandray an'Andranosoa sy Ambatolampikely, sahabo eo amin'ny 3km eo ho eo, rehefa mandao ny lalana vita tara mampitohy an'i Iarivo sy ny faritra atsinanana. Mialoha an'Andranosoa no misy an'Ambatomanoina niavian-dRatsimba Georges, vohitra an-tampon-kavoana manan-tantara kanefa tsy resahina firy intsony ankehitriny. Any amin'ny boky Firaketana sy ny Tantaran'ny Andriana no ahitana fa tao amin'ny rovan'Ambohimanga sy tao amin'ny rovan'Ambatomanoina ny loharanon'ny fanjakana malagasy tao aorian'Andriambelomasina:
- Ambohimanga no niavian'Andrianjafy, Andrianampoinimerina, Radama I, Ranavalona III
- Avy tao Ambatomanoina kosa Ranavalona I, Radama II, Rasoherina ary Ranavalona II
Mpiangon'Andranosoa Ratsimba Georges, fiangonana nankalaza ny faha-150 taonany roa taona lasa izay (1868-2018). Tany lonaka niroboroboan'ny fiangonana protestanta mantsy iny faritra iny tamin'ny vaninandro nidiran'ny fivavahana kristianina teto amintsika. Niarakaraka naorina taminy ny tao Isoavina Ambanintsena. Ny tao Anonimasina Ambatolampikely mbola taty aoriana kely fa ny fiangonan'Ankadindravololona no zokiny indrindra, natsangana tamin'ny 1858.
Lehilahy lava, mitraka, mijaridina ary
miavaka hatrany amin'ny pataloha
sy palitao fitondra mianjaika izay tsy mahasaraka azy rehefa
mampianatra, izany no Ratsimba Georges raha atao indray mitopy maso.
Fomba fanajany ny fiarahamonina sy ny ankizy ankamamiany ny fitafiny,
izay "nananany maro" araka ny fitadidian'ny zanany Benjamin Ratsimba.
Pôetan'ny hatsarana tokoa izy ka na dia ny soratanany aza dia miavaka
ary anisan'ny iraiketan'ny fon'ny olona aminy hoy hatrany i
Benjamin
Ratsimba:
Ny trano fonenany tao Ambohipo |
Tao anefitranony Ambohipo |
Eny, tia mifandray aman'olona mantsy izy ary
na ny fialamboliny aza dia
ireny kilalao iarahana sady mampiasa saina ireny toy ny daomy, karatra,
fanorona. Tsy mba anisan'ny olona mihiboka izy noho ny fankafizany pika
sary, ny fahaizany nanao mari-trano sy sary hosodoko, ny faharetany
amin'ny fiompiana sy ny fambolena. Mpikabary rahateo moa izy ary
antsoina matetika amin'ny raharaham-pianakaviana sy ny fangataham-bady.
Fa amin'ny maha pôeta azy dia misy ny mampiavaka azy hoy i Benjamin
Ratsimba:
Amin'ny maha mpanoratra azy, hasongadina
indray ve ny fitiavany mamaky
boky aman-gazety? Mahavantana azy avokoa na boky amin’ny teny malagasy
na teny vahiny. Tsy mahavahiny azy koa ny fahaizana mozika, araka ny
fanazavan'i
Benjamin Ratsimba:
3.2.4. Vato namelan-kafatra
Fanirian'ny ray aman-dreny mazàna ny
handovan'ny taranaka ny asan'izy
ireo. Saika nisy mpandova hatrany, araka izany, ireo talenta
niainan-dRatsimba Georges. Lasa mpampianatra toa azy ny zanany
fahefatra, Ratsimba Haja Lalao Harivelo Andriampamonjy. Mpampianatra
amin’ny oniversite Toliary ny zafikeliny Ratsimba Ricardo. Mpanoratra
tononkalo ny zanany fahatelo, Ratsimba Mamy Andriambololona
Ramiaramanana. Mpikabary ny faralahy, Ratsimba Benjamin. Ny
fahafehezana ny teny malagasy dia tafapaka hatrany amin'ny zafikeliny
antsoina hoe Ratsimba Ando Stéphanie. Mpandray anjara amin'ny
soratononina karakarain'ny fikambanana Kolo any Parisy mantsy izy ka
nitanany laharana ambony hatrany: 2009 (faharoa), 2011 (fahatelo), 2012
(voalohany), 2013 (fahatelo).
Marihina fa miteny sy manoratra teny malagasy avokoa ny taranaky
Ratsimba Georges. Tafiditra ao amin'ny modelim-piainana nofihininy
izany fahombiazan'ny taranaka izany, araka ilay fitenenana hoe "ny hazo
no vanon-ko lakana, ny tany naniriany no tsara". Pôeta mendrika
Ratsimba Georges ary fanehoan-tsitraka noho ny zava-bitany teo amin'ny
fiaraha-monina ny fankalazana ny fahatsiarovana azy.
- Tamin'ny taona 1995 no nankalazaina ny
faha-50 taona
nanoratan-dRatsimba Georges ka i Amadeus no vy nahitana an'izany
fankalazana izany.
- Tamin'ny 20 desambra 2010 indray no nankalazana ny faha-65 taona
nanoratany sy ny faha-5 taona nahafatesany. "Ratsimba Georges,
pôetan'ny fanabeazana" no lohahevitra narentirenty tamin'izany ary
natrehin'i Ampamoha, na Razafiarivony Wilson, filohan'ny fikambanana
Havàtsa-Upem tamin'ny fotoan'androny, sy ireo mpampianatry ny Ecole
Normale Superieure Ampefiloha. Fotoana nampahafantarina ireo asa sorany
mbola tsy nivoaka koa io andro io. Ity taona 2020 ity araka izany dia
taom-pitsingeranan'ny faha-75 sy faha-5 ny nanoratany sy ny
nahafatesany.
3.3.
Tanindrazana sy tenin-drazana niainany
Naharitra 34 taona no niainan-dRatsimba Georges ny fanjanahantany. Nisy
ny fangejana, nikombom-bava ny maro! Hita taratra tamin'ny asa sorany
ny fanehoana ny fitiavan-tanindrazana toy ny "Tanindrazana"
nosoniavin'i NRRG tamin'ny 1950:
Tsy alam-baraka foana, tsy atakalo volamena
Na dia ratsy tiavo ihany, raha tsy tiana “Aza amidy”
Raha mba tiana ihany kosa, hasoavy ny an’ny tena."
Nihotakotaka ny tany ary tsy afa-nikofoka ny
Malagasy tamin'ny lafiny
maro: fitenenana, fivezivezena, fivorivoriana. Anisan'ny tranga tsy
nampoizina ny nampiantsoan'ny polisy an-dRatsimba Georges hanaovana
fanadihadiana noho ilay fikambanana "Mifady toaka" natsangany tamin'ny
1946 ka niheverana azy ho nitarika fikambanana pôlitika.
Efa nampianatra nandritra ny 12 taona izy nony nahazo ny fahaleovantena
i Madagasikara ary nanohy niasa nandritra ny 26 taona tamin'ny
vanim-potoana faha-Repoblika. Tsapa amin'ny tononkalony "Dia afaka 'lay
tanindrazako", nosoratany tamin'ny andro nahazoana ny fahaleovantena,
ilay fahafahana nohirain'ny Malagasy:
Ka nikombona aloha ny vavako
‘Zao kosa dia tsapako marina
Tena afaka ‘lay Tanindrazako"
An-taonany maro koa no niainany ny
fahaleovantena sy ireo olana
naterany. Niteraka fihetseham-po tsy ankiato tao aminy izany ka
nampiainga hatrany ny fanahiny. Tsy navelany ho andro mandalo fotsiny
ihany ny zava-nitranga fa noraketiny an-tononkalo toy ny "Lasa ilay
mahery fo", nosoratana tamin'ny andro fahatelo tao aorian'ny namonoana
ny kôlônely Ratsimandrava:
Ny herim-po nanananao
Nentinao an-kasahiana
Hanala ny olana rehetra
Mamatotra ny firenena"
Nifanakaiky tamin'ny vahoaka mantsy io
kôlônely io ka nantsoin'ny
fokonolona hoe "Minisitry ny ala-olana" tamin'ny fotoana naha
mpikamban'ny governemantan-dRamanantsoa azy (marsa 1973-desambra 1974).
Amin'ny maha mpampianatra an-dRatsimba Georges dia tafiditra ao amin'ny
fomba fanabeazany ankizy ny fanandratana ny tanindrazana. Tsapa izany
ao amin'ny "Io no Madagasikara!". Naverimberiny
hatrany mandra-pahatapitry ny tononkalo izany andian-teny izany. "Io",
izany hoe raha tombanana dia
manoloana ny saritanin'i Madagasikara sy ny manodidina azy izy sy ny
mpianany. Hainy ery ny mamaritra ny toeran'ny Nosy eo anivon'ny
Ranomasimbe Indiana. "Toa salopy" hoy izy (fr. chaloupe) na
lakandrafitra atopatopan'ny rano be iveloman'ny Malagasy tia
fihavanana, miara-mandroso, miara-miaina. Voambolana fampiasa amin'ny
jeografia ary ombany fandalana toy ny "tena tiako sy lalaiko" sy ny
"nosy mamy toa tantely" no andravahany ny fanazavana.
Tsikaritra ihany koa fa mpandala ny teny
malagasy Ny Rahona ary tia mampita izany fitiavana izany amin'ny
mpianany.
Hita izany ao amin'ny tononkalo "Fiteny malagasy" anehoany fa teny
kanto sy teny feno "mahavoaka foto-kevitra mazava" ny teny malagasy.
Hoy indrindra izy mantsy ao amin'ny andininy fahefatra:
Hitory ny famoizam-poko sy fitia mamololona
Na handalina ny saiko na hivaofy foto-kevitra:
Tenin'olona afaka izy ka tsy afaka handefitra!"
Tsy vitan'izay fa mbola vavaka no namaranany
ny tononkalo:
Toy ny niharianao ny tena, saina sy fanahiko,
Tonony re ny hoe: Foana! hahafoana ny fiainako,
Raha ny teniko ka sahiko bantina ho tsy ampy mba hisainako!"
FANKASITRAHANA
Isorana manokana Ratsimba Benjamin Andriambelo Rajaonarisoa sy Ratsimba Miharintsoa Fenitra Nirina, zanaka sy zafikelin-dRatsimba Georges, tamin'ny tahirin-kevitra sy fanazavana ary sary natolotr'izy ireo ho an'izao asa fandalinana izao.
LOHARANON-KEVITRA
- Rajemisa-Raolison R., 1976, "Etsy babeko", Ambozontany Fianarantsoa
- Rajemisa-Raolison R., 1985, "Rakibolana", Ambozontany Fianarantsoa
- Ratsimba G., 2015, "Rotsirotsy", Koloiko sy Hajaiko ny Teniko", Edisiona fahatelo.
- Rakotozafy A, 1978. "Ratsimba valo mianaka". Paris/Strasbourg
TONONKALO
ANTSANGORYNahoana ry Noro ianao
no renoka tahaka izao?
Mifohaza fa aza matory,
etsy ataoko antsangory.
Mifohaza fa aza matory,
etsy ataoko antsangory
hitazana iry vodilanitra
misoratra mahafinaritra.
Mifohaza fa aza matory,
etsy ataoko antsangory
hitazana iry lohasaha
mavana maha-te-hizaha.
Mifohaza fa aza matory,
etsy ataoko antsangory
hioty ’reo fela-mirenty
mandravaka tampo-tanety.
Mifohaza fa aza matory,
etsy ataoko antsangory
hianatra hamisavisa
ny haren’ny alin-kisa.
Mifohaza fa aza matory,
etsy ataoko antsangory
hianatra hanohy fihavanana
amin’ny ory sy manana.
Mifohaza fa aza matory,
etsy ataoko antsangory
handray fahendrena amin’ny alina
handinika ireo hevi-dalina.
Ratsimba Georges
In Etsy babeko, Dingana 1. Tak. 68
_____________________________
NAHOANA
Nahoana, ry dada, ny lokon’ny lanitra
no manga fa tsy mba natao menamena?
Ny zavatra mena no mahafinaritra:
manintona maso, mateza jerena!
Ny manga, ry Noro, no lokon’ny lanitra
fa mari-pitiava-madio sy maharitra!
Tsara ny lolom-boasary kanefa
nahoana ry dada, no nasiana elany?
Mipetraka kely izy dia indro milefa,
vovoka monja no sisa avelany!
Voahangy a! Ny elany no itondrany
ny lokony kanto hitety ny tany!
Nahoana, hoy i Amiela, ny renintantely
no misy fanjaitra manindrona koa?
Nefa ny mamy sy savoka omeny
mamy sy manitra, sy mahasoa!
Raha ts’isy fanjaitra ny renintantely,
tavanin’adala ny mamy ka kely!
Nahoana, ry dada, ny masoandro iry
ny kintana mbamin’ny volana soa
raha mba ampidinina koa ho ety?
Angamba isika hafana kokoa!
Raha iva, ry Benja, dia tratry ny tany
ka mety halainy hosimbasimbany!
“Nahoanan’ankizy” mba mamiko iky.
Ratsimba Georges
_____________________________
MAMIKO LOATRA
Maro ny boky izay be mpankafy
fa mamiko loatra ity boky ity
izay novinidin-dry dada sy neny
ary nianarako namaky teny!
Boky manify sy kely velarana
kanefa dia mamiko mangarangarana
fa fanalahidy namoha varavarana
ny fahalalana sy fahasambarana!
Haiko vakina tsy misy avakavaka
ny tarehintsoratra, reny sy zanaka!
Avy eo dia haiko soratana koa
miaraka maro na tsiroaroa!
Tiako dia tiako ’ty bokiko ity
izay ianarako ny a, b, d!
Matoa aho afa-misondrotra hatrany
ity boky ity re no fototr’izany!
Raha toa tafasondrotra ianao any aoriana,
ny “Fiandoha-mamaky” re aza ariana.
Ireny no atao hoe akoho mavon-drazana:
aza atsipy toa vato natsindry ahazana!
Ratsimba Georges
_____________________________
FIKASANA
- “Tsy haditra intsony aho, ry dada sy neny
manomboka anio:
ho tia ny zandriko, ho tsara fiteny
sy hanao madio,
ny boky tsy horovidrovitiko intsony,
ny soratro kosa
hokaliako tsara... ary isa ambony
no ataoko miavosa!”
- “Fa inona anefa, hoy dada sy neny,
no anton’izao?”
Dia hoy Ikotokely namaly an’ireny:
- “Ny taombaovao !”
Kinanjo ny ampitso hadinon’Ikoto
ny voadiny omaly!
Ny isany? - Atody. Ny tena? - Maloto.
Rainy tsy faly!...
Ry zoky sy zandry, fidera tokoa
ny tsara fikasa;
Kanefa ny teny mba inona moa
Rah’tsy arahina asa?
Samia ary miezaka isika rehetra,
na inon-katao,
Hanatanteraka ny tarigetran’ny
taombaovao!
Ratsimba Georges
_____________________________
TANINDRAZANA
Raha vorona ny vorona ka mba manana ny akaniny
Raha biby koa ny biby manan-davaka isitrihana
Ny olombelona dia olona ka mba manana ny taniny
Nahariana, nitaizana, nitomboana, ipetrahana
Fotsy hoditra izy angaha? Any Eoropa no fonenany
Raha vony kosa indray dia Azia no nihaviany
Any Afrika hoe irony Mainty no iorenany
Fa ny mena hoditra dia Amerika no fodiany
Reny tany niaviana ka hodiana rahatrizay
Nahalatsahan’ny tavony sady tany nahabeazana
Sarobidy ka omena ity anarana iray
Fantatro sy fantatrao no atao hoe tanindrazana!
Izy manana ny teniny vita boky, an-taratasy
Dia ny tanin’ireo razany izay manana tantara?
Fa izaho sy ianao dia isika Malagasy
Aiza kosa ange ny antsika? Ny nosy Madagasikara!
Madagasikara hoe? Sao tsy fantatrao izany?
Voahodidin-dranomasina, miendrin-tongotra havia
Voarakotra ala kanto, manam-batosoa tsy lany,
Be mpisompatra tokoa, nefa koa mba be mpitia
Ny tanindrazana, ry lahy, lova soa sarobidy
Tsy alam-baraka foana, tsy atakalo volamena
Na dia ratsy tiavo ihany, raha tsy tiana “Aza amidy”
Raha mba tiana ihany kosa, hasoavy ny an’ny tena.
Ambanidia, 15 Avrily 1950
Ny RAHONA RATSIMBA Georges
_____________________________
MPANGORON-KARENA
Tonga ny Noely ka vory daholo
ny fianakaviana iray manontolo!
Ambonin’ny rary ’zay efa fanao
dia tao ny sakafo sy ny kilalao!
Tsy vitan’izany fa mbola indreny,
na zanaka izany na ray aman-dreny,
fa nifanolotra zavatra kely
lazaina fa avy amin’Ingahibe Noely!
Rehefa nahazo dia samy namaha
ny zavatra azony ka nampitaha.
Ny tsara, ny maro, ny tena nirina. . .
Mba rafitra koa Ingahy Benjamina:
Nalahany ireo kilalao vao voarainy
ka tonontononiny sady isainy. . .
’Reo zokiny fito, raha nahita izany
dia samy nanatona ka nanontany:
“Firy ny fiarakodian’i Parany?
Ilay tatsambo itsy, mba iza no anarany?
Iry trano iry izao, aiza no miorina?
Io vorona io ve azo tifirina?”
Tsy tambo isaina ny fanontaniana
sy resaka feno fananihaniana,
nisy mihitsy aza sahy nilaza
hoe: “Benja, mpangoron-karena malaza!”
Fa fantatr’i Benja ny dikan’izany
ka dia novaliany ilay mpananihany:
“Tsy mpangoron-karena aho fa mpanankarena,
satria tsy nifetsy anareo fa nomena!”
Ratsimba Georges
_____________________________
FITENY MALAGASY
Tsapanao va re ny hakanton'ny fiteny malagasy,
Na andaharana an-kabary na atao an-taratasy?
Toa tsotra am-pamoronana, malefadefaka eo am-bava
Nefa kosa mahavoaka foto-kevitra mazava
'Zany raha arindra izy, mova tsy ny feon-dokanga:
Milantolanto raha tononina, kaloina mainka mihamanga
Ny hanoharako azy angaha dia orana mijononoka
Mamonto tany; ary ny heriny; ony be misononoka
Variana foana ny vahiny mandinika ny hainteniny!
Endrey izany tononkalo sy ankamantatra afeniny!
Ny ohabolany manoatra ny vatosoa voasisy fatratra,
Ny halalinan'tsain'ny Razana no abaliakany hitaratra!
Manana ny teniko aho ka tsy hindrana ny an'olona
Hitory ny famoizam-poko sy fitia mamololona
Na handalina ny saiko na hivaofy foto-kevitra:
Tenin'olona afaka izy ka tsy afaka handefitra!
Andriamanitra ô! ry Teny! Izao no zavatra angatahiko:
Toy ny niharianao ny tena, saina sy fanahiko,
Tonony re ny hoe: Foana! hahafoana ny fiainako,
Raha ny teniko ka sahiko bantina ho tsy ampy mba hisainako!
Ny RAHONA RATSIMBA Georges
Mandroseza faha, 17 Marsa 1965
_____________________________
ETSY BABEKO, RAZANDRY
Etsy babeko, Razandry,
etsy babeko, ianao:
Ny saiko tsy mety tafandry,
tia ka tsy afa-mandao!
Etsy babeko, Razandry,
etsy babeko ianao:
Tazano fa sasa-miandry
’Reo namana te hilalao!
Etsy babeko, Razandry,
etsy babeko ianao:
Atsory malaky ny sandry,
eo babeko amy ’ty lamba vao!
Etsy babeko, Razandry,
etsy babeko indray:
Ny olona tapitra mandry,
’ndeha isika hody amy ’zay!
Ratsimba Georges
14 novambra 1964
Fandalinana : Toetra Ràja
Date de dernière mise à jour : 26/08/2024