 |
Ny poeta raha miteny (T.Ràja)
15 jona 2018
|
 |
Fantaro i...
JEAN
NARIVONY
| (1898
– 1980) Poety Mpanoratra Mpampianatra sy Mpanabe Mpamoron-kira |
—————————————
(Nangonin'i Toetra Ràja)
Rajaonarivony no tena anarana diam-penin'ny Poety antsoina hoe JEAN NARIVONY. Teraka tao Andrefandrova Antananarivo izy tamin'ny 17 septambra 1898 ary maty tamin'ny 15 jona 1980. Rajaonary James avy ao Masindray Ambohimanambola, atsinanan'Antananarivo, no rainy. Rasoarivony kosa no anaran'ny reniny, mpampianatra sy mpanabe. Rasoazananoro Marie-Cécile avy ao Fenoarivo, andrefan'ny renivohitr'i Madagasikara, no anaran'ny vadiny ka nahazoan'izy mivady zanaka dimy: roa lahy sy telo vavy. Mpanjaitra no asany.
Araka ny fanazavan'ny zafiafiny(1)
dia
saika nanamaloka ny fizotran'ny fangataham-bady ny tsy fitovian'ny
fnoana teo amin'ny roa tonta. Katolika jezoita Rasoazananoro
Marie-Cécile ary protestanta i Jean Narivony. Tontosa soa aman-tsara
anefa ny fanambadiana rehefa nohamasinina tamin'ny fivavahana
iraisam-pinoana.
Mbola nifikitra tamin'ny hasin'ny firazanana ny Malagasy tamin'ny fotoan'androny. Andriana mantsy Ramatoa vadiny, taranaka Jakimena. Nisinda anefa ny sakana noho ny fahitan'ny fianakaviana ankilany ny fari-pahaizana nananan'i Jean Narivony, dia ny maha mpampianatra sy poeta azy. Niainan'izy mivady moa ny fifandeferana ary vao mainka nanamafy ny fifankatiavan'izy ireo aza izany tsy fitovian'ny firazanana izany.
|
FAHAZAZANY
Manana ny mari-pahaizana CAE/EB i Jean Narivony.
|
Tantara an-dampy KRISTIANINA
MAFANA FO Efa voalaza tetsy
am-piandohana moa fa mpamoron-kiram-piangonana protestanta ny rainy.
Nobeazina tamin'ny finoana tokoa izy mpiraitam-po, hany ka azo lazaina
ho tafaroboka lalina tao an-tsahan'ny finoana an'Andriamanitra i Jean
Narivony. Katolika avy tao Fenoarivo Antananarivo ny reniny saingy
nivadika protestanta tao aorian'ny fanambadiana ary lasa dorkasy mafana
fo sy mpampianatra sekoly alahady.
Mamy hoditra tao Fenoarivo Atsinanana i Jean Narivony ary nohajahajaina tokoa na teo anivon'ny fiangonana na tamin'ny tontolon'ny fampianarana eny fa na dia teo amin'ny fiainana andavanandro mihitsy aza. Ramose Be rahateo moa no fiantson'ny olona azy tany. Katekista tao Fenoarivo Atsinanana i Jean Narivony ary azo lazaina ho nandova an-drainy tokoa izy teo amin'ny famoronan-kira kristianina. Ireny hira faneva na fankalazana tsingerintaona ireny no nahalalana azy. Izy indrindra no namorona ilay hira protestanta fantatry ny maro hoe: "Endrey izany hafaliana". Io hira ao amin'ny Fihirana FFPM faha 545 io dia nosoratany noho ny fankalazana ny faha 150 taona nidiran'ny Filazantsara teto Madagasikara (Jereo ny andinindininy etsy ambany). Mbola izy ihany koa no namorona ny hira FFPM faha 213 "Ry Fanahy mangetaheta", hira fanevan'ny Fikambanana Mampiely Baiboly Malagasy (FMBM). Ary efa voalaza teo moa ireto boky manokana nosoratany momba ny finoana ireto: "Ny protestantisma sy ny sekoly" (hira jobily) sy ny "Feom-baliha" (fahazato taonan-dRasalama Maritiora). Mirakitra fananarana, hoy
isika tetsy ambony, ny tononkalony, toy ireny fahita amin'ny
sanganasan'i Jean de la Fontaine ireny, ohatra ny "Ry rarin'ny
matanjaka" (La rasion du plus fort est toujours la meilleure, Jean de
La Fontaine). Toy izany koa ny fahaizana maka lesona avy amin'ny
hasoan'ny zavaboahary (Amboa sy Amboadia). Maro tamin'ny "Fable de la
Fontaine" aza no hainy tsianjery. Ny fahafolahany ny teny
frantsay moa no nahafahany nandika amin'ny teny malagasy ny
sanganasan'i Molière hoe: "Le malade imaginaire".
Mampiainga ny fanahin'i Jean Narivony ny tontolo jineriny sy reny, eny fa na dia hatramin'izay heverina ho bitika aza kanefa ahavitany asa kanto sy mavesa-danja. Anisan'ny lohahevitra taratra amin'ny asasorany ny alahelo noho ny fahabangana toy ny fahafatesana (Ato no mandry), embona sy hanina (Iny Ankaratra iny), hanina noho ny nahafoizana ny havana ilaozana (Ampamoizamaso), ny fihaonana (Ny tia sy ny manina), ny herim-po (Mpiasa tany), ny olombelona (Ny tanantsika ity), ny fitiavana (Firaisana mampanahy), ny fomba amam-panao (Rajakom-bazaha), ny tenindrazana (Ny Tenindrazako), ny zavaboahary (Amoron-dranomasina). Ahafantarana azy ireny tononkalo diso hain'ny ankizy tsianjery any an-tsekoly ireny, ianarana any amin'ny ambaratonga ambany: CE1 ka hatramin'ny CM2. ————————— Nanovozan-kevitra * Boky - Ranaivoson Dominique. 2004. "Dictionnaire historique de Madagascar", Antananarivo: Tsipika -
Andrianaly Rakotomahefa J. Odette M. J. L sy Rakotonirina Robinson
Juliette Aimée. 2001. "Lovako T6". Antananarivo. Edisiona
Ambozontany- Analamahitsy
- FFPM (Fiombonan'ny Fiangonana
Protestanta eto Madagasikara). 1987. "Fihirana", Antananarivo
- Ministeran'ny
Fanabeazam-pirenena, 1975. "Tononkalo sy Lahatsoratra, Amboara 2, Boky
1", Antananarivo: Imprimerie Nationale.
- Rabemolaly Fanomezana, Ramiliarison Henri, Ravalitera Nalisoa Jean, Ravelomanana Hermann. 1973. "Fary Mamy, kilasy fahatelo", Antananarivo: Salohy, Trano Printy Loterana. - Siméon Rajaona. 1962. "Takelaka Notsongaina I Tononkalo", Antananarivo: Imprimerie Nationale. - Prosper Rajaobelina. 1958.
"Lahatsoratra Voafantina", Antananarivo: Trano Printy Loterana.
* Tranonkala http://jean-narivony.wifeo.com/ http://vetso.serasera.org/mpanoratra/jean-narivony * Fanampiana ara-kevitra
avy amin'ny zafikelin'i Jean Narivony
- Bodovoahirana Andriamasinoro - Ndrema Andriamasinoro - Harinaivo Randriamasinoro (Gothlieb) - Naivotiana Ravalison Raboana FISAORANA Isaorana ireo rehetra nanome
tanana ka nahatontosana an'ity "Fantaro i..." an'i Jean Narivony ity.
Ankoatra ireo mpikambana mavitriky ny Pôetawebs dia singanina manokana
ireo zafikelin'i Jean Narivony efatra izay notezain'ity andrarezin'ny
poezia malagasy ity. Izy ireo mantsy dia vavolombelona ary nizara
am-pitiavana sy namaly an'ireo fanontaniana tsy nahitam-baliny tao
anatin'ireny tahirin-kevitra mety efa ho fantatry ny besinimaro ireny.
Toetra Ràja |
||
| ———————————————— INY ANKARATRA INY Iny Ankaratra iny mantsy, Raha tazanina maraina, Toa manaitra sy mihantsy 'Zany vetsovetson-tsaina. Eny, mampamelovelo Ka mamoha alahelo. Iny Ankaratra iny lahy Raha atrehina antoandro, Mahavonto ny fanahy, Sady mampihandrohandro; Hanin-kavana tsy hita No tsaroana te-hiampita. Iny Ankaratra iny, roy, Raha tsinjovina hariva, Ranomaso te-hijoy No manomotra, madiva, Fa iarahana mijery, Ka manohina ny fery. Iny Ankaratra iny manko, Raha malo-tsy misava, Ka midona sy manako Na mijojo eri-dava, Misy zavatra tsaroana Mahafenofeno foana. O! ry ilay Ankaratra iny 'Zay fihaoana am-panahy, Ny iriko sy iriny Dia ny samy hahatsiahy. Raha izany, matokia Fa mitohy ny fitia! Jean Narivony In "Kalokalo Tatsinanana", tak 35 |
———————————————— TAKARIVA Tazanina iry vodilanitra mavo, 'Zay hany mba tratry ny maso voafetra. Jerena ny lavitra manjavozavo, Ka ory ny saina, ny vava mitsetra. Manidina irony tsiriry mihoatra, Mamela veloma ombieny ombieny; Ny tany hodiany tsy fantatra loatra, Kanefa ny saiko dia lasan'ireny! Ny raho-madinika miara-misosa Finaoky ny rivotra mamelovelo, Manaitra ny fo ao anatiko kosa Hamoaka ny sento fambara alahelo. Ireo voronkely mamonjy fodiana Dia samy mikalo ny hirany mamy; Izahoko irery no be fahoriana, Toa fendrofendroin'ity alina tamy. Ny masoko revo mitazana ihany, Manitsy ilay toerana mbola hodiako. Iarivo malala tsy roa aman-tany, 'Lay tany fonenan'ny olona tiako! Tandrifin'ireo foto-kazo maniry, Ambanin'ilay raho-mena miloko, Ankoatr'iry dongona iray makadiry No misy ilay Jerosaleman'ny foko! Iarivo nilaozana nefa tsaroana, Ka dia mampanembona aty andakira, No dia mampiloatra ny sentoko foana, Dia sento mitambatra ho tonon-kira! Jean Narivony |
———————————————— ENDREY IZANY HAFALIANA Raha ny marina dia ny tononkira
no noforonin'i Jean Narivony araka ny hita ao amin'ny TIONA FFPM 545
izay sady hira fanevan'ny faha 150 taona nidiran'ny Filazantsara teto
Madagasikara no hira fanevan'ny nitsanganan'ny FJKM tamin'ny 1968.
Ny alahady 18 Aogositra 1968 no niorina araka ny fanambaran'ny Synoda lehibe voalohany tao Manangareza Toamasina ny F.J.K.M. fa raha ara-panjakana dia ny hitsivolana 62-117 ny 1 oktobra 1962 no mifehy izany. Fotoana fahatsiarovana ny faha 150 taona nidiran'ny Misionera io fotoana io. Nanatrika tao ny solontenan'ny fitondram-panjakana. Tiana ny manamarika fa Fiangonana 3 no mivondrona ao anatin'ny F.J.K.M. dia: - ny FFM (Fiangonana Frenjy eto Madagasikara) - ny FPM (Fiangonana ara-Pilazantsara Malagasy) - ny FKM (Fiangonan'i Kristy eto Madagasikara) Nambara tao amin'ny Fiangonana Tranovato Toamasina ny faharavan'ireo Fiangonana 3 ireo ary niarahana nanambara kosa ny fijoroan'ny F.J.K.M. Marihina fa nanatrika tao koa ny Pôety Jean Narivony. Mampiavaka an'ity hira faneva ity ny fivavahana ho an'ny fitambaran'ny fiangonana mba tsy hizarazara ka nohamafisina tao amin'ny andininy fahatelo manao hoe: "Ny Fiangonanao angony,
Fanahy ô ho tena iray Ka tsy hizarazara intsony Fa ianao no mampiray. Dia ho fanasina, fanilo, Ho an'izao tontolo izao; Hijoro, tsy handraraka ilo, Hitafy toetra vaovao." Herinandro taty aoriana, ny alahady 25 Aogositra 1968, dia nisy fanompoam-pivavahana lehibe teo amin'ny kianjan'ny Mahamasina Antananarivo. Nanatrika tao ny filoha Philibert Tsiranana. Teo ihany koa ireo masoivoho vahiny samihafa. Ny masoivoho Anglisy sy Amerikanina dia nanao kabary tamin'ny teny malagasy ary nahazo sitraka tamin'ny mpanatrika. Ny masoivoho Frantsay kosa dia nanao lahateny tamin'ny teny frantsay ary nisedra ny horakoraky ny vahoaka. Tamin'izay dia tsy nahazo taratasy fanekena fijoroana ara-panjakana ny F.J.K.M. Taty aoriana kely, tamin'ny fotoana naha minisitry ny atitany ny Kolonely Ratsimandrava indray vao azo izany. |
|
| ———————————————— TEBITEBY Voronkely anaty akany, taitran-javatra nandalo: Toa hahazo fitahiana, toa ho sendra fahavalo, Toa hiravo, toa hijaly : soa sy ratsy indray miheby. Hoatr’izany re ny foko izay nidiran-tebiteby. Miandry ny orana ho tamy, toa ho sandra ny andro maina Ka mangetaheta fatratra ao an-tany karankaina. Miandry ny andro maina kosa, toa ho orana mandriaka; Manantena hafanana, toa ho sendra ny hatsiaka. Eo am-piandrasana eo no ahitany fa indreny Misy vorona "fambara",nefa samihafa teny; Ka ny iray, milaza soa (dia ny fanirian-tontosa); Nefa re ny faharoa dia manambara loza kosa. Foko ilay mitady vonjy, zaza very miantso ray, Ka mandre mirodorodo vao mitsangam-bolo indray. Toy ny namana marary, miandry tenin-dokotera, Ka ny tokiko mijoro no atahorako hianjera. Eny, f’izy ihany koa ilay nahazo fiampangana, Ka tsaraina, ary izao dia miandry didim-pitsarana, Toy ny sambo saron-javona miezaka tsy miato: Toa ho sendra fitodiana, toa ho tojo haram-bato. Dia midobodobo-dava ao anaty tratrako ao, Raha tsindriana mba hangina dia vao mainka koa manao; Nony asaiko manatena, tsy mba mety-Asa lahy! Fa mandroso tebiteby sy mitombo ahiahy! Jean Narivony, 1927 In "Fary Mamy kilasy fahatelo", tak 74 |
———————————————— AMPAMOIZAMASO Tsy mba afaka ao an-tsaiko ilay havoana, 'Lay fihoarana, 'lay tany fisentoana; Eo no fara-fitsinjovana an'iarivo, Eo ny dobon-dranomaso dia marivo. Eo ny fo mitebitebin'alahelo, Ny eritreritra mandeha mamelovelo; Eo ny sento dia miloatra ka tsy tana raha mitazana ny tany nialana. Eny am-paravodilanitra eny, indro, Toa havoana rakotr'ala mikirindro, Elo rahona no eny mitatao, Mahamalomaloka azy toy izao. Mitampody indray ny lasa fa tsaroana, Ka ny havana toa hita manoloana; 'Ndray miserana eo izany — toa ankaso 'Zay mitranga hampirotsa-dranomaso! Vetivety dia atao ny fara-jery, 'Zay no fara-topimaso, hany hery; Kanjo safotra izy mantsy ka mijoy, Fa "hilaozana tokoa ilay tsy foy!" O! ry vohitro malala, ry akany, E! mamoy anao ny maso ka tomany, fa ny foko raha sahirana handao, Dia vao mainka koa mifatotra aminao. Jean Narivony In "Amboara voafantina", tak 143-144 |
———————————————— RAJAKOM-BAZAHA Jereo ity Rajako fa hoe lasa ambony Ka tsy mba miharo amin' ny namany intsony; Niofo ka tonga Vazaha lehibe Fa efa mandroso, na sivilize! Nomem-pataloha sy satro-baonetra, akanjo jaby na didy jaketra; Ny salotra anatiny asiam-pehitenda Sy kaolina henjana mila hahakenda. Mahazo latabatra fisakafoana, Mampidin-divay ho rano sotroina, Mifoka sigara rehefa mba voky, Mamela-gazety, manokatra boky, Mivimbina tehina nony mamindra, Manao solomaso ka fatratra indrindra. Dia jenitra i Jako fa "tsara tarehy"; Ataony ho dera ny akora sy ny hehy! Ny tompony izany dia mody mandoka Kanefa ao anatiny dia manafoka! Mba inona isika izay be fakan-tahaka, Mangilatra ivelany toa voronkahaka? Fiteny sy fomba nadika avokoa Fa ny an' ny tena..."valalan'amboa!" - Aleoko manandratra izay nentin-drazana Na dia mavomavo sy vitsy mpitazana, Toy izay kevokevoka maro mpizaha Kanefa fosaina: Rajakom-bazaha! Jean Narivony (1898-1980) In "Tononkalo sy Lahatsoratra, Amboara 2, Boky 1", tak 7 |
|
| ———————————————— NY DIAKO Ny tany ialako dia fahambaniana, Tanin'ny sento fa be fahoriana; Ao no manjaka ny fahadalana: Hiainga mihitsy aho fa tsy tamana. Ny lalana hombako dia lalana sarotra, Nefa ekeko tsy misy adi-varotra; Aoka santionany roa no hatranga: Fo te-hiliba sy Toetra tsy manga. Mora fantarina ireo fa mazàna, Lala-mamiratra sy migodana Ary ny vatsy ataoko am-babena, Dia ny Fahaizana sy Fahendrena. Be fahavalo ny lalako anefa, Fantatro ihany fa ataoko milefa, Isan'ireny fa tsy maintsy hiadiana: Fahakamoana sy fahakiviana. Aoka izay ho avy tsy hatao mampimalo, Fomban'ny osa zareo ny mivalo; Sabatra tsara no entiko miady: Sabatry ny asa - Voatsoaka sahady. Bala mifafy! Avela hifafy; Maro mpialona, be koa ny rafy, Manana ampinga aho ka tsy miraika: Fahamarinana sahy mihaika. Sao dia marary anie aho ka tsy tody? - Tsia, fa voaomana ireo fanafody; Ireo fahoriana sy izay fahantrana, Samy voasitran'ny Fanantenana. Roso mba ho aiza ny diako ary moa? - Ho amin'ny toerana feno ny soa, Toera-misandratra: Fahamboniana. Be voninahitra tsy hotsinina. Ao no hahitako ny Fahasambarana Ho avy hitsena, hamoha varavarana; Ho amin'ny lapan'ny fiadanana. Ho any ny diako ka tsy azo sakanana. Na ho tafita aho na tsy tafita, Faly mihitsy rehefa mahita Fa efa mihoatra ny toerana ambany, "Maty mandroso", ho mamiko izany. Jean Narivony In "Lahatsoratra Voafantina", tak 4 |
|||
|
Pôetawebs©2018 -
poetawebs@gmail.com
|
