 |
Ny poeta raha miteny (T.Ràja)
15 septambra 2018
|
 |
| Fantaro i... HAINGO | |
 |
(1965 - 2018)
|
— Narindran’i Tsikimilamina Rakotomavo —
| Toy izao
ny fehin'ny tsidi-pisainana momba ny fanoratana tononkalo naroson'i
Haingo: "Satria ho ahy manokana, ny fitozoan'ny Poeta namolaka an'ireny rehetra ireny no hany hampivoatra ny endrika aman-kevitry ny tononkalony, sy hampanjary azy ho teny eo anatrehan'ny mpigoka sy mpahay... POEZIA!" Teraka ny 20 septambra 1965 tao Ankadifotsy Antananarivo ary nodimandry tao Ambohimanga ny 21 Jona 2018 RAZAFIARIJAONA HAINGO MICHEL izay misalotra ny anarana HAINGO eo amin'ny tontolon'ny kanto. Rasoarivelo Faramalala Valentine no reny niteraka azy, izay nodimandry ny 11 Jolay 2018; fa ny tena nitaiza sy nikolokolo azy dia ny rahavavin-dreniny Rafarasolo Noro Eulalie. Tao Behoririka izay trano nitoeran'ny raibeny no nahalehibe azy. Izy no lahimatoa amin'izy fito mianadahy mpiray tampo. Ankadiefajoro Ambohimanga no tanindrazany. Teo amin'ny fahadimy taonany no nanomboka niditra an-tsekoly i Haingo. Ny kolejy "MADA" tao Ankaditapaka no nanovozany ny ambaratonga fototra. Nanohy izany tao amin'ny Lycée Andohalo (Antananarivo) izy taorian'ny nahazoany ny C.F.E.P.C.E.S. (BEPC ankehitriny). Vao 16 taona monja izy dia afaka Bakaloreà sokajy D. Teny amin'ny Anjerimanontolon'Ankatso Antananarivo no nandrantoany ny fahalalana ambaratonga ambony ka nahazoany ny mari-pahaizana "Licence" sampana Toe-karena. Tao amin'ny orinasa LANDIS Madagascar no sehatra niasany taorian'izany ka nandraisany ny toeran'ny "Gestionnaire de stock". Nanambady an'Andriamanantena Felanaharinivo i Haingo ary namela an'i Mionitra Tahafina Razafiarijaona sy Mihira Tohifanahy Razafiarijaona Andriamanantena, ho mpianadahy kamboty. |
 |
|
| 13 mars 1966, notrotroin-dRAFARASOLO Eulalie i Haingo |
| HAINGO POETA
MAMORONA Vao 17 taona i Haingo dia efa
nanomboka nanoratra. Samy manana ny antony nahatonga azy hisakaiza
amin'ny penina ny Pôeta rehetra fa ny an'i Haingo kosa dia aleo ny
fanazavany, izy tenany mihitsy, no indramintsika araka ny
tapatapakahitra nifanaovany tamin'i Toetra Ràja (2011) hoe :
"Tsy
naniry ny hanoratra aho, fa nisy trangam-piainana nanjo ahy no
nahatonga ahy hiriaria eo amin'ny tontolon'ny Soratra. Izay dia ilazako
fa "ANTSO" ny fanoratana, ka tsy azoko nihodivirana".
Maro ireo tononkalony no nivoaka an-gazety toy ny Dina, Midi Madagasikara, Madagascar Tribune. Amin'ny maha mpikambana azy tao amin'ny FARIBOLANA SANDRATRA nanomboka ny 1987 dia ahitana ny sangan'asany ireo amboara niombonan'ny fikambanana toy ny "Sandratra amboaran-tononkalo voalohany" (1988), "Tontolo Isainana" (1991), Sandra-kalo" (1994). Namoaka ny amboaran-tononkalo ILO izy ny taona 1993 izay nahazo ny loka faharoa tamin'ny fifaninanana tononkalo "Ny Avana Ramanantoanina" nampanaovin'ny Edisiona Lova sy ny BMOI. Ny 14 jona 1997 dia naseho ho tsangan-tononkalo tao amin'ny CCESCA ny ILO. Hoy indrindra mantsy izy nanazava azy (Toetra Ràja, 2011) : "Ny
ILO dia menaka, fa raha itarina ny heviny momba ny Soratra, dia
manamandina ny mpamaky efa makianan'ny isan'andro atrehina izy, mba ho
taitra sy handalina ary handinika ny lafim-piainana isan-karazany..."
Raha ny momba ny angalim-panoratana tononkalo dia manana ny ankafiziny izy dia ilay antsoiny hoe "Telo noho ny dimy". Nisy ny boky hafa ahitana ny asa sorany toy ny "Soitrafo" niarahany tamin'i R. Iadiana ny volana mey 1995, "Randran-droa", azy sy i Lydiary ny marsa 2002, "Mpirahalahy mianala", nifarimbonany tamin'i Arikaomisa Randria sy i Naivo Nantsoina Holdina ny 2002, "Mpianadahy mianala", niarahana tamin'ny FIMPIMI ny 2006. Marihina fa izy no anisan'ny nanorina ny FIMPIMI ary efa filoha lefitr'izany fikambanana izany. |
 |
| HAINGO POETA MIZARA
Manoratra lahatsoratra
fandalinana ihany koa i Haingo. Anisan'ireny ny "Tsidi-pisainana momba ny fanoratana
tononkalo".
Manana ny famaritana manokana momba ny talenta sy ny aingam-panahy izy: "Ny
talenta izay tiako hantsoina hoe: tolotra, vadin-koditra amin'ny mpahay
zavatra efa hatramin'izy fony vao ranom-bohoka mba ho vatofehizoro
iorenan'ny fahafaha-mahavita. Manaraka an'izany ny aingam-panahy, ilay
matoan'ain'ny mpanakanto izay tahatahaka izao kosa no ametrahako azy eo
amin'ny fanoratana tononkalo: aloha ny teny hoe "ainga" manambara
hetsika mitory fitroarana ary aoriana ny teny hoe fanahy
ifanondrotan'ny raiki-telo dia ny fientanam-po, ny firehan-tsaina, ny
hery hafa tsy fantatra na tsy fanta-piaviana" (Arikaomisa sy ny
namany, 2002 : 50)
Toy izao kosa no nanehoany ny mikasika ny Mpanoratra sy ny mpamaky: "Tsy
misy mpanoratra ka tsy manonofy an'izay tiany ho fomba handraisan'ny
andefasana an'ilay hira ampitainy, saingy ny fipakan'izany eo amin'ny
mpandray no mety ho ara-bakiteny marina na tsia. Kanefa tsapa ho
mahalana koa raha ny fitoviam-pijerin'ny Pôeta sy mpamaky eo amin'ny
sarin-kevitry ny tononkalo. Izany no manery ankolaka ny Pôeta hilofo
tsy ankiato amin'ny fahaiza-mitsonga teny sy voambolana mba tsy
hisian'ny dika vilana mangotana". (Arikaomisa sy ny namany,
2002: 50)
|
 |
|
| Haingo, milofo tsy ankiato |
| HAINGO POETA MIKALO Maro ny tara-kevitry ny asa sorany toy ny fitiavana eo amin'ny olon-droa, ny ankohonana, ny vavaka, ary maro ireo antoko mpihira mampiasa izany. Taratra amin'ny diam-peniny ny adim-piainana izay nandalovany sy hitany teo amin'ny fiaraha-monina ary ny fananana hambom-po handresy hatrany. Tafiditra ao an-tsahan'ny famoronany koa ny resaka raharaham-pirenena. "Ny
hira noforoniny
Mbamin'ny diam-peniny... Hirainy sy tononiny Ho anao, fa tsy afeniny" Mpamoron-kira sy tononkira i Haingo. Maro ireo mpanakanto malaza no mikalo ny asa sorany. Anisan'ireny i Bodo mihira ny "Satria", Solo Andrianasolo mikalo ny "Fanekem-pinoana", Tovo J'hay, Lova Rakoto, Bessa sy Lola... Izao no navaliny ny fanontanian'i Toetra Ràja (2011) momba ny "Satria"' nohirain'i Bodo: "Izaho
aloha mino fa mbola be dia be dia be dia be no
tsy mahafantatra hoe tononkaloko iny, kanefa, amiko, tsy
izay no zava-dehibe fa ny fielezan'ilay tsangan'asa masina tao anatiko,
mba ho Soratra hamelona ny mpiara-monina sy ny taranaka mandimby..."
Ankoatra ireo amboara efa nivoaka dia nisy ny raki-peo miavaka milohateny hoe: "Raikidrano" izay andrenesana ny hira sy tononkalo noforoniny ary izy rahateo no mihira sy manonona izany toy ny Raikidrano, Fanoitra, Tompon'antoka, Malalan'iza, Fanekem-pinoana, Ny Ahy, Faneva, Anio, Valiha maty Dimy, Tolo-tsoa. Efa nahazo ny loka voalohany tamin'ny hira mitondra ny lohateny hoe "Gasikara maitso volo" nohirain'i Hantatiana izy ny 1995. Nisolo tena an'i Madagasikara teo amin'ny sehatra haisoratra tamin'ny "Festival Kreol" tany Seychelles ny oktobra 1995 izy. Maro tamin'ireo tononkalony no efa notononina tamin'ny fampielezam-peo isan-karazany. Tsy nipoitra ho azy anefa ireny talenta ireny fa nisy ny mpanakanto nampiorim-paka azy teo amin'ny famoronana ary nankafiziny. Raha teo amin'ny faha 17 taonany indrindra mantsy izy no nanomboka nitendry gitara ka nikalo ireo hiran'ny Tarika Mahaleo. Namolavola ny fitiavany namoron-kira koa ry Lolo sy ny Tariny, Tsiakoraka, Iraimbilanja, Solo Andrianasolo, Mireille, Bessa sy Lola, Bodo, Tovo J'hay, Lalatiana... Tsy ireo mpihira Malagasy ihany anefa fa tao koa ry Georges Moustaki, Nana Mouscouri, Mireille Mathieu, Michel Sardou, Joe Dassin, Beatles, Gilbert Bécaud, Francis Cabrel, Elton John... |
 |
|
 |
||
| Haingo, ao amin'ny kapila mangirana "Raikidrano" |
| HAINGO POETA MIAVAKA Masiatsiaka hatry ny fony kely i Haingo kanefa dia feno tsikitsiky. Antra olona izy na dia tia mitoka-monina sy tsy mitankosina loatra amin'ny hafa. Ny zava-kanto kosa anefa no rohy mamatotra azy amin'ny fiaraha-monina. Matotra izy ary azo lazaina ho tsy mahatanty vazivazy, eny fa na dia tsapa ho masiaka be ronono. Sarotsarotiny amin'ny zavatra ananany izy. Hainy mihitsy ny mampifaly ny ankohonany amin'izay eo an-tanany. Efa niomana tamin'ny fandehanany any an-koatra i Haingo satria na ny Filazana manjo ho an'ny fahafatesany aza dia efa voasorany mialoha fony fahavelony. Tia zava-kanto tokoa i Haingo, havanana eo amin'ny fitenenana ny lehilahy izay tsapa amin'ny feony milanto sy mambabo ny sofin'ny mpihaino. Hainy mihitsy ny mandrafitra teny miavaka eo am-pandaharan-teny amin'ny kabary am-panambadiana fanaony. Mpanoratra Malagasy vitsivitsy no tena nankafiziny dia i Dox, Ny Avana Ramanantoanina, Rado. I Elie Rajaonarison aza moa dia noheveriny ho ray mihitsy satria nandraisany fahalalana teo amin'ny sehatry ny soratra. Izy mihitsy moa no nosafidian'i Elie Rajaonarison hanao ny fanolorana fanilo tamin'ny bokiny "Ranitra". Fikarohana mikasika ny tononkalon'i Haingo Razanatiaray Hantamalala, 2004, Ny fitiavana tarafina ao amin'ny asa soratr'i HAINGO, ENS Ampefiloha. |
 |
|
| I Haingo mikabary |
| HAINGO POETA MAMPITA Teny ampitainy matetika ny hoe: "Tsy misy afa-po fa ny fizarana no endri-pitiavana lehibe indrindra". Rehefa misy zavatra eken'ny sainy dia hoy izy hoe: "Tsara,
tena tsara", "ekena
e!", "mankasitraka", "Ny
Andriamanitra inoako dia Jesoa Kristy",
"Izaho
tsy mahay na inona na inona",
"Rehefa
maty aho dia ho an'ny vady
aman-janako izay ahy rehetra", "Ny
ahy retsy rehefa izao no tanjoko dia tsy maintsy tratrako".
POSA-KEVITRY NY AKAIKINY Hoy i Niry-Solosoa: "Tompo!
aza avela ho potika!
Aza avela ho rotika iny namako iny! Avereno aminy ny fiainany fahiny Feno didoha tsy manaiky resy! Aza avela ho fefiky ny ankaso mifanesy Ny andrin'ny fisainany tojo halemena Ampitafio azy ny lambam-pahendrena" Hoy i Felana vadiny: "Ny
fahatsiarovana tena nahafinaritra taminy ankoatra ny fitiavany dia ny
fiarahana manao mozika. Amiko dia tena kanto daholo ny sangan'asany;
indrindra fa manana feo manga izy. Koa na maty aza izy dia mijanona ao
am-po sy ho ankafizina mandrakizay ny kantony".
Hoy i Wilma anabaviny: "Haingo,
ianao no nandao anay fa ny asa soratra navela no mitoetra tsy maty ao
am-ponay mandrakizay".
|
 |
|
| Tovo J'Hay sy Haingo ary Nanie |
| FANKASITRAHANA Isaorana manokana tamin'ny fanampim-panazavana : - Andriamanantena Felanaharinivo vadiny - Rahantaniaina Wilma anabaviny. LOHARANON-KEVITRA - Arikaomisa sy ny namany, 2002, Mpirahalahy Mianala, Antananarivo: Editions Ambozontany. - Faribolana Sandratra, 1994, Sandra-kalo, Antananarivo. 1991. - Faribolana Sandratra, Tontolo Isainana, Antananarivo. - Faribolana Sandratra, 1988, Sandratra Amboaran-tononkalo Voalohany, Antananarivo. - Haingo, 1993, Ilo, Antananarivo : Edisiona Lova. - Toetra Ràja, 2011. Tapatapakahitra iarahana amin'i Haingo. Hita ao amin'ny : http://poetawebs.e-monsite.com/pages/tapatapakahitra/page-12.html - Ministeran'ny Kolontsaina sy ny Fampiroboroboana ny Asatanana ary ny Fiarovana ny Vakoka. Hita ao amin'ny : http://www.macp.gov.mg/disciplines-artistiques/poete-malagasy/haingo |
 |
|
| Ny fahatanorany |
| __________________ ITSIKIO Na mafy aza ny ady Fa sarotra ny fiainana Irery ianao no sady Tsy manan-kitarainana Itsikio ihany Fa ao anaty tsiky, misy di-doha Mipoitra hatrany hatrany... Natao mba hovelomina hananana hambom-po! Na ory aza ianao Ka efa mila ho tola Mahantra lava izao Fa tsy mba manam-bola Itsikio ihany Fa ao anaty tsiky, misy hidy vazana Masiaka sy mavany... Mety hanampy anao hahita fahombiazana! Na henatra aza iky Ny fitak’olon-tiana Ka mahalikiliky Fa hazo fijaliana Itsikio ihany Fa ao anaty tsiky, misy fitsaharana Ho an’ny mitomany... Azonao ahodina hanaovana hasambarana! Na be dia be koa aza Ny tsiny omena anao Kanefa tsy sahaza Izay mba vitanao Itsikio ihany Fa ao anaty tsiky, misy fivavahana Milaza fa izany No manadio anao ho sorom-panafahana! Haingo, Sandratra Amboaran-tononkalo voalohany tak 49 |
________________________ SATRIA (hiran’i Bodo sy Malala) Efa fantatrao angamba Fa ny fahitako anao Mampitombo lanja ny heriko! ... fa ilay fitsikinao Mampikombona ny feriko! ... fa ny diam-peninao Mahababo ny fijeriko! ... fa ny tononkalonao Zary lasa tsianjeriko! ... fa ny teny maminao No tahiry tsy mba veriko! ... fa ny andinim-piainanao Raikitra ho misiteriko! Satria tiako... Tiako ianao! Ka ny aminao rehetra Zava-tsarobidy ho ahy! Satria koa... Tia ahy ianao! Dia nisy hery izay nametra Sy nitantana fanahy Ka ny foko manontolo Efa voakolokolo Hamoa fitia ho anao daholo! Fantatrao Hatramin’izao Fa ianao ianao ihany! No hany tokako eto an-tany Haingo, Ilo tak 48 |
 |
_______________________ MANDRESY Hivoaka ho mpandresy Amin’ny tsiky poizina afafin’ny mpamadika... Hivoaka ho mpandresy Amin’ny maso vilana ataon’ireo mpialona... Hivoaka ho mpandresy amin’ny tadimody Atsipin’ny mpanenjika... Hivoaka ho mpandresy Amin’ny asa maizin’ireo mpamahan-dalitra... Hivoaka ho mpandresy Amin’ny angaredon’ireo mpanakan-dalana... Hivoaka ho mpandresy N’inona hasarotry ny ady itolomana... Izay hatrany hatrany Ry zazavavy namako Sy ry rahalahy mpiray fileovana amiko Izay no tan-tsy vinitra mibaiko ny hambontsika Mba tsy hilavo lefona Fa hahery fo hiady hatramin’ny farany... Hanao izay handrombahana Ilay faneva menan’ny tafika mpandresy! Satria ny tanjontsika Dia ny hampandresy ny “resy tsy ara-drariny” Hitondra fanavotana Ho an’ireo ankizy manana ny marina Saingy noterena mba hibaby heloka... Satria tokoa tokoa, izay no tanjontsika... Ka raha misy koa Ny vintana tsy miangatra avy any an-danitra any Dia izao ihany no mbola hinoantsika MANDRESY ISIKA ALOHAN’NY HAHAFATESANA! Haingo (1989),Tontolo Isainana tak 96 |
|
| Ny boky "Mpirahalahy mianala |
| ________________________
MISY
Ory fahazavana ny habaka eny ambony Itataovan-drahona matevina fitraho... Misarisary fo verezin’ny talaho Miriaka ranomaso... vao miemboka fitony Mangavoka fisoratra ny ravina malazo Lanin’ny fanala, ka rendrika manjonitra Dia ravarava aina... marisarisa onitra ‘ty ringidringi-taho mahantra voninkazo Maherihery sangy ny fafifafin’erika Mitafy fahatahorana ny fo ka refon’oritra Miredy ny "... Aok’izay fa leo tsy te hiherika" ! Na matroka aza nefa ny endriky ny lanitra Ka ady be fangotraka no taratra misoritra... MISY ny antenaina: ny Tompo Andriamanitra! Haingo, Sandra-kalo, tak 60 |
________________________ MIVADY (hiran’i Bessa sy Lola) Nanjary adinao ny adim-pitarainako Nanjary fiainanao ny fiainana iainako... Ny antony ? Satria Mivady ny fitia! Rimbona ny aiko raha marary ianao Ny masina aminao no lalaiko izao... Ny antony? Satria Mivady ny fitia! Mahatratra ahy izay mahazo anao, Tonga alokao ny ratram-poko ao... Ny antony? Satria Mivady ny fitia! Miaraka na faly na ory isika roa... Izany ka fanahy mifankatia tokoa! Ny antony? Satria Mivady ny fitia! Haingo, 2000, Ambioka lah 32 |
 |
________________________ FANEKEM-PINOANA (hiran’i Solo) Nahoana moa ny maso no tsy hanganohano Raha sendra alondrano? nahoana koa ny saina no tsy ho valalanina raha sangodim-panina mahery mahamay no itsapana anay ry Tompo Rainay? Nahoana moa nahoana ny fo tsy ho toroavana Raha sendra fahatsiarovana Nahoana koa nahoana no tsy adaladala Raha zanaka malala Tiana sy lalaina No indro re nalaina Mbola vao maraina? Kanefa Raiko ô izato hira ory Asandratro eto izao Tsy sanatria akory Ho faniniako Anao... Fa mainka hanolorako indray aminao Ilay manda vaovaon’ Ny fanekem-pinoako Tsy mbola niova loko! Satria mino aho f’ilay velomany Dia mandra-pihaona ihany... Satria mino aho f’ilay velomanay Tsy hoe mandrakizay! Haingo 1990 |
|
| Ferapara efa voaomany mialoha |
 |
 |
|
| Haingo miaraka amin'ny havana, miakanjo mainty ambony sy ambany | Haingo
teo amin'ny fahafolo taonany sy Hanitra zanak'olom-piray tampo |
 |
||
| Tsikaritra eo ankavia ny namany Solo Andrianasolo, ilay nikalo ny "Fanekem-pinoana" |
|
Pôetawebs©2018 -
Pôetawebs@gmail.com
|
Date de dernière mise à jour : 13/09/2018