Rô Andriamaneva
Sorapiainana
SORAPIAINAN'I RÔ ANDRIAMANEVA
Na vary maina tsisy laoka
Nefa ain’ny Malagasy
Ary anisan’ny vahoaka
Moa tsy izany no hetraketraka
Ny hafa anefa toa mipetraka
Ambony seza dia mitango
Amin’endrika mandango
Satria nasondrotry ny vintana?"
Andinin-teny mitolona
am-pototry ny fitroarana, andinin-teny irina
hipololotra eo imolotr'izay heverina ho mpisolovavan'ny "mpitrongy"
iharan'ny hetraketraka sy fanaporetana...
Izany no karazan-kanto nampikorisa ny penin'i Rô Andriamaneva ka
nahatonga azy hioitra teo
amin'ny androm-piainany.
Ny 1 febroary
1939 i Rô Andriamaneva no
nahita masoandro tao Ambohipotsy Antananarivo ary ny sabotsy 15 Jona
2013 no nikimpy, teto Antananarivo ihany. Nanambady an-dRtoa Rasoamaromaka Aimée izy tamin'ny
taona 1967 (tsy niteraka).
Rô Andriamaneva no
solonanarany eo amin'ny penina saingy efa nisalorany koa ny "Oram-panala". Roland Ratsimihah no
ampiasainy tamin'ny fiainana andavandro.
Rô sy ny
fanabeazana
Nobeazina tao anatin'ny finoana protestanta i Rô saingy sekolin-dry Masera tao Ambohipotsy Antananarivo aloha no nianarany ny abidia, fa tsy lavitra teny moa ny fonenan'ny fianakaviany tamin'ny fahakeliny. Niroso lalindalina kokoa tamin'ny asa fanompoana izy ka nanapa-kevitra ny hiofana ho mpitandrina tao amin'ny
Kolejy Teolojika Protestanta Ambohipotsy. Iray tarika
tamin'ny Pasitera Randrianantoandro
Jean Joseph filohan'ny FPVM izy ary tena
mpinamana akaiky tokoa satria izy roalahy no niray efitra fatoriana
nandritra ny naha kilasimandry azy ireo. Nivoaka ho mpitandrina izy ny
taona 1966.
Ankoatra ny fiofanana ho mpitandrina dia efa nianatra lalàna izy
tamin'ny 1959-1960 ary ho mpanao gazety tamin'ny 1966-1967 saingy tsy
afa-nanohy ny taona faharoa noho ny adidy mavesatra niantsorohany teo
amin'ny fiangonana.
Rehefa nandray ny fanabeazana sahaza azy izy dia niroso ary tsy
nitsahatra nanabe olona.
- Mpikambana tao amin'ny CEMEAM (Centre d'Entraînement aux Méthodes
d'Education Active de Madagascar) izy, sampan'ny vondrona lahika
iraisam-pirenena (CEMEA) misahana ny fanabeazana andia-mpiala voly
(colonie de vacances). Vao 16 taona izy, araka ny fahatsiarovan'ny
namany Rabefananina, mpanao gazetin'ny Maresaka, dia efa mpitarika
andia-mpiala voly (moniteur) ary lasa Tale tato aoriana kely. Navitrika
tokoa izy tamin'io asa fanabeazana io satria na herintaona talohan'ny
nahafatesany aza, hoy hatrany Rabefananina,
dia mbola nitarika ankizy
nankany Mahajanga ihany. Marihina fa mpiandraikitra mandavantaona tao
amin'ny CEMEAM mihitsy i Rô.
- Noho ny asa fanabeazana niantsorohany izay tsapan'ny Fanjakan'i
MONACO dia voaantso tany an-toerana izy tamin'ny 1990 hitsara
horonan-tsarimihetsika ho an'ny loka AMADE (Association Mondiale des
Amis de l'Enfance) teo anivon'ny Sahobin'ny Fahitalavitr'i Monte-Carlo.
- Mpampianatra taranja Malagasy tao amin'ny sekoly IEC Antananarivo izy
ary Lehiben'ny mpiandrimaso (surveillant général).
Fahamarinana
: foto-kevitra nijoroany
"Fantatro ny laza sy ny toetran'Ambohitrarahaba kanefa raha ho resin'izany Andriamanitra izay fahamarinana dia tsy hijoro intsony ny fiangonana fa hikatona".
Izay "fahamarinana" izay no nijoroany ary namaritra ny tolony tamin'ny androm-piainany.
Ny
tontolon'i Rô
Fanavaozana maro no nentin'i Rô teo amin'ny sehatry ny fiangonana fa ny lehibe indrindra dia ny famongorana ny hafetsena, fitsentsefana, fanararaotana, fanavakavahana ary ny fiheverana ny fiangonana ho fananam-pianakaviana. Mbola ao anatin'ny fahamarinana nijoroany koa ny nitolomany hisian'ny mangarahara eo amin'ny raharaham-bolan'ny fiangonana ka nahatonga ny fanenjehana azy. Nangotraka ny adiny, tonga hatrany amin'ny fanonganana azy tsy ho mpitandrina aza ny raharaha. Nanampy trotraka an'izany ny fifanandrifian'ny fisaraham-panambadiany tamin'ny 3 febroary 1977.
Nanangana ny fiangonana Jerosalema Vaovao tao C izy izay lasa FJKM Tranovato Andafiavaratra
Ambohitrarahaba taty aoriana. Tao no nisotroany ronono. Maro
tamin'ireo
mpiangona no nanana fari-piainana tsotsotra kanefa dia nahatsangana
tranovato azo lazaina ho niainga avy tamin'ny tanam-polo sy finoana.
Nahatalanjona an'i Daniele Rabary
izay fahafoizan-tenan'i Rô izay :
"Izay nananany
rehetra dia natotony tao amin'ny fanompoana
an'Andriamanitra. Tsotra ny tranony kanefa nahavita fiangonana sy
nikarakara ireo mpiangona izy".
Andeha hatao hoe velona ho an'ny fiangonana ary maty ho an'ny
fiangonana izy satria safidim-pony ny tsy hilevina am-pasan-drazana fa
ho ao amin'ny tanin'ny fiangonana nisotroany ronono. Saika tanteraka
ara-bakiteny ilay hira katôlika hoe:
"... Ialao ny
tranonao sy izao tontolo izao e! Ka avia manaraka Ahy ianao".
Nitolona tokoa i Rô ary taratra ao amin'ny sanganasany avokoa izany.
Rô :
olon'ny soratra
I Ampamoha (Razafiarivony Wilson), Havàtsa-Upem anisan'ny akaikiny teo amin'ny soratra, dia nandray azy ho olomangan'ny literatiora araka izao fanazavany izao :
"Samy mitondra ny anarana Oram-panala izahay mirahalahy, niara-niasa tao amin'ny gazety Loharano. Nanokan-tena ho an'ny asa soratra izy, tanora dia tanora tokoa dia efa namiratra ary fantatry ny eran'Antananarivo tamin'izany ny maha mpanoratra azy. Azo lazaina fa olomangan'ny literatiora i Rô".
Nanamafy izany i Ny Kanto (Fabien Gaston Razakandrainibe), pôetan'ny Havàtsa-Upem sampana Frantsa, izay nifanerasera taminy :
"Tsapako tamin’ny fihaonanay mianaka ny fitiavan’i Rô ny Teny Malagasy. Azoko antsoina hoe Mpakafy ny fikirakiran-teny na koa Mpanao tao-teny izy. Vitsy ny olona ankehitriny no mitondra ny fandalinana ny Teny amin’ny sehatra lalindalina kokoa toa azy".
Tena manampy ny mpiara-belona aminy hitia ny teny malagasy i Rô raha zohina tsara ny nanohizan'i Ny Kanto ny teniny :
"hita sy re tamin’ireo resadresakay ny finiavany mikaroka sy mampiasa ny alokaloky ny teny samy hafa, mijery ny fiavian’ny teny sy ny tena dikany ka mahatonga ahy ho resy lahatra hatrany hatrany fa manankarena ny teny malagasy, ampy hilazana ny zavatra rehetra".
Asa
fanaovan-gazety
- 1968-69 : niandraikitra ny gazety Faneva
- 1973 : niara nanorina ny gazety Ako Takariva tamin'Atoa Razafindrazaka
- 1976 - 1977 : voafidy ho Mpitahiry vola tao amin'ny Holafitry ny Mpanao Gazety.
- Mpanentana fandaharana tao amin'ny Radio Feon'Imerina, "Diam-penina sy ritsoka" sy "Tsiokam-piainana". Toy izao indray ny fanazavan'i Ampamoha izany : "Namirapiratra tokoa izy tamin'ny fanadihadiany ny mpanoratra tranainy efa lasa nodimandry sy ny tanora mbola herotrerony ka miara-mamindra eo amin'ny sehatry ny literatiora."
Boky
nosoratany
- Bitsika Krismasy (1968)
- Sangodina (1972)
- Iraka (1975), amboaran-tononkalo.
(Teny fanoloran-dRabemolaly Fanomezana)
- Setro-tsigara (1977), tantara
- Hetraky ny tolona, Tantara tsangana
- Lova tsy mifindra (2006) - Tantara. Mbola tsy nivoaka
- Mpamoaka tononkalo an-gazety koa izy : Loharano, Hehy...
Lohahevitra
novoiziny
Amin'ny maha mpitandrina azy dia tsy nahavahiny azy ny lohahevitra momba ny finoana : "Talaho" (1974), "Tompo ô, nahoana" (1975), "Sambatra ianao mijoro" (1975). Noho izay resaka finoana izay ihany angamba no tsy nankasitrahany ny fampifandraisana ny fiainan'ny maty sy ny velona araka ity tononkalony hoe "Aza heverinao akory" ity :
Na ny sentosentonao no hampifoha ny vovotany.
Fa ny maty aoka ho maty ary handry fahizay,
Ka fafao ny ranomaso, ajanony ny tomany."
Tafiditra ao anatin'ny lohahevitra ankafiziny koa ny resaka fanabeazana, fa mpanabe moa izy hoy isika. Anisan'izany ny "Ireo tanora" (1968) sy ity hoe "Mijoroa ialahy" (1972) ity :
"Mijoroa ialahy leitia !
Ialahy… ialahy indrindra.
Tsy olon-kafa, sanatria !
Tariho leitsy ny famindra"
Mampiaina ny hakanton'ny fitiavana ao amin'ny tononkalony koa i Rô izay mampiontana tokoa toy ny "Nikimpy aho" (1963), "Iza?" (1972) :
Moa ny olona mandalo? – Moa koa ireo vahoaka
Tsy mitovy hevitr’amiko, tsy mahatsapa ny ijaliako?
Tsia dia tsia… Ianao irery… Ianao tia sady tiako."
Fikambanana
nisy azy
- CEMEAM (Centre d'Entraînement aux Méthodes d'Education Active de Madagascar)
- AJDM (Association de la Jeunesse Démocratique de Madagascar) izay niova ho FTDM tamin'ny naha-Birao Nasionaly azy
- Holafitry ny mpanao gazety ary efa Mpitahiry vola tao.
- Sinodam-Paritany Ambatonakanga, voafidy ho tonia tamin'ny 1975.
Mari-boninahitra
- Commandeur de l’Ordre des Arts, des Lettres
et de la Culture"
Vazivazy sy
hatsikana
Olona tia vazivazy tokoa izy ary mahavatra manambara tsiahy eny amin'ny lanonam-pianakaviana sy korana samihafa. Iainany mihitsy aza ilay zavatra tantarainy indraindray araka ny namaritan'i Sariaka Ratsimihah azy hoe :
"Ilomanosany tanteraka ny zavatra tantarainy ka matetika no ifamonjena izy satria tonga amin'ny fitenenana hoe "toran'ny hehy" ara-bakiteny mihitsy".
Tsy arakaraka izay anefa fa eo amin'ny resaka fandrindrana sy filaminana dia hentitra tokoa izy araka ny fanazavan'i Nivo Andrianasolo, mpiara-miasa taminy tao amin'ny CEMEAM :
"Hentitra be izy, masiaka mihitsy aza indraindray eo amin'ny resaka filaminana sy fandrindrana; sarotiny amin'ny fitsipika sy ny fahamarinam-potoana ary tsy zakany mihitsy ny tsy fahatanterahan'ny zavatra efa nifanarahana fa hatao".
Nohamafisin'i Daniele Rabary izay fahasiahina izay tamin'ny naha Lehiben'ny mpiandrimaso an'i Rô tao amin'ny sekoly IEC. Mbola nahitana izany koa ny tao amin'ny Radio Feon'Imerina araka ny fitadidian'i Thina Andriafaly azy :
Azo lazaina ho fitaovana fanatsarany ny kalitaon'ny fifandraisany aman'olona aza izay vazivazy izay, raha dinihina akaiky ny nanohizan'i Thina Andriafaly ny teniny :
Ny tsy hiadian-kevitra anefa aloha dia olon'ny fo sy ny fifanakalozana i Rô ka mora tamin'ny olona ny miresaka maharitra aminy, araka ny fiheveran'i Ny Kanto azy:
"... Ambonin’izany rehetra izany ny fahatsorany sy ny famelàny ireo miresaka aminy tsy hisalasala fa ho toy ireny olona efa ela nifankahalala hatry ny ela ireny avy hatrany na dia vao haingana aza vao nifandray. Nanamarika ahy indrindra tamin’ny fihaonanay voalohany ihany koa ny nitondrany ahy hihaona sy hitafatafa tamin’ireo namana tao amin’ny efitra ambonin’ny Tahala Rarihasina, tsy iza moa izany fa ireo mpanoratra sy pôeta malagasy namana toa an-dry G.R.G., Ny Eja sns".
Iza anefa no ilazako ny ato am-poko tsy miloaka,
Moa ny olona mandalo? – Moa koa ireo vahoaka
Tsy mitovy hevitr’amiko, tsy mahatsapa ny ijaliako?
Tsia dia tsia… Ianao irery… Ianao tia sady tiako.
Iza anefa no amborahako ny adin-tsaina ato anatiko,
Ireo olana mafaitra zary mila tsy ho tantiko
Iza? – Iza? – Ny voahary? O! tsy manan-tsaina ireny
Ianao tiako sady tia… Mieritreritra… Miteny…
Iza anefa no ibitsihako ny zavatra mahazo ahy
Ny adim-piainana itolomako ara-nofo sy fanahy
Iza no heverinao hilanja izany miarak’amiko?
Moa tsy ianao irery olon-toka-nosinganiko?
Iza anefa no itafako ny eritreritro miady
Ny mpiara-belona amiko ho kabary am-bavahady?
Ho mpandatsa ahy ireny, sy mpanenjika ny diako
Tsy misy mihoatra noho ianao… Tia ahy, sady tiako.
Rô Andriamaneva
30 Septembra 1972
29 MARS
Mbola maizina ny tany, nangidy aza raha ambara
Niaina anaty fijaliana ny mponina eto Gasikara.
Niforitra tsy sahy nitraka ny vahoaka anaty sento,
Nanampatra ny habibiany 'reo mpanjanan-tany teto,
Nanitsakitsaka ny zo maha olona ny olona
Nanosihosy lozan-tany ny fiavotana sy tolona.
Nogadraina ireo mpitarika, notifirina ny sasany,
Novonoina koa ny hafa, nofatorana ny asany.
Nisy anefa sahy nijoro, najininikany ny rany.
Nolevoniny ny tenany fantany ny hiafarany
Fantany izay ho tohiny any ambadika any ho any,
Fantany izay ho vokany, fa ny ra namonto tany
Dia ho zezika hanafaka ny tanindrazana mijaly
Ka ho hery izay nanavotra ny fiforetana omaly
Sy ho aina izay hamelona ny efa resy mitambolona
Ary hanala koa ny zioga mianjady amin'ny olona.
Fa tsy very maina izany, misy akony sy hasina
Misy lanjany tokoa ny tanindrazana fa masina
Tsy navelan'ny tontolo mba hijanona amin'izao
Tsy neken'ny rehetra ny hijalijaly tao...
Ary ireny ankehitriny no mibitsika ao am-po
Sy manaitra indray ny saina hatsiahy ny taloha,
Ka hiondrika amin-kaja 'reo rehetra Maritiora
'Zay namoy ny aina aza, satria izany anie tsy mora.
Rô Andriamaneva - 28 Marsa 1973
NAHOANA
Nahoana no velon-toloko ry miaina rehetra eto an-tany
Ka ny sento no indro misoko arahin’ny fo mitomany ?
Nahoana kanefa nahoana raha mihira ny fanantenana,
Fa handositra ny fisentoana… Handositra sy tsy ho tana
Nahoana no miondrika lava amin’izato tarehy malomaloka ?
Nefa ny aizina mbola hisava, hisinda, tsy maintsy ny aloka
Nahoana no velon-taraina ao anatin’ity sentosento,
Mbola misy eny ange ny maraina… Fa fiaina-mandalo no eto
Nahoana tokoa e no trotraka eny anivon’ankason’ny tany
‘Zay milingilingy ho potraka, ny lavo miharina hatrany
Nahoana no mety ho resy, manary an’ilay fitokiana
Ny miezaka atao ankisesy, ny tsihy e no fola-tsindriana
Rô Andriamaneva
1958
Jereo anie 'reo boto an-tsena
Borizano sy mpitrongy
Fa mameno firenena
Nefa tsy afaka midongy
Ny anio tadiavina, zahana
Tsimponina eny an-jaoridira.
Ny hafa anefa mikorana
Sy fantatra mikirakira
Isan’andro, isan’alina
Vola an’hetsiny, aman’alina
Satria nasondrotry ny vintana ?
Jereo ‘reo zaza marobe
Tsy mahita ‘zay fianarana
Fa mameno ny arabe
Ataon’ny hafa fiakarana
Angamba tsy safidy ‘reny
Fa ny harefotra tsy misy
Koa aleony dia manjeny
Ny andro lava, ka indrisy…
Dia tsy afa-mifangaro
Amin’ny hafa fa devoly
Ny hafa anefa mikiraro
Sy tafiditra an-tsekoly
Satria nasondrotry ny vintana ?
Jereo anie ‘reo mpiasa tany
Fa mitete ny hatsembohany
Efa sasatra aok’izany
Ary hatramin’ny nanombohany
Ny sakafo madarasy
Na vary maina tsisy laoka
Nefa ain’ny Malagasy
Ary anisan’ny vahoaka
Moa tsy izany no hetraketraka
Ny hafa anefa toa mipetraka
Ambony seza dia mitango
Amin’endrika mandango
Satria nasondrotry ny vintana ?
Rô Andriamaneva
30 oktôbra 1975
ANTSO
Injany
feo manehoeho toa tsy ampy mitsitapy moramora isan’ora ato anaty Feo tsy maty fa milako ka manako eny ho eny Toa miteny ka misisika mandrisika ny olona hitolona hamory sy hitory famonjena, tsy terena, Ka omena fiadanana ho tanana finaritra maharitra hatrany an-danitra ho an’Andriamanitra Feo mitady anao hiady mba hitarika hisarika ireo vahoaka izay nivoaka izany vala tsy mahalala intsonintsony ny am-pony an’Andriamanitra any an-danitra Ianao antsoina Mba hanohina nokatsahina irahina |
hatraiza,
hatraiza mba hitaiza ny fanahy tsy ho ahy irery ihany fa ny tany manontolo ny tontolo rehetra rehetra tsy voafetra hitoriana fifaliana tsy an-kanavaka mba hivavaka amin'ny Ray ka handray ny fitahiana Ianao no tiana ka tafiana mba hiady sy hitady izany very Tsy ho irery anefa ianao fa ao dia ao Kristy tena tia Azy ny asa, ianao mpiasa sy mpanompo Ao ny Tompo Izay mitantana Mivantana Antsoina ianao anio izao mba hamonjy sy hitory famonjena Rô Andriamaneva 21/06/73 |
LOHARANO NANOVOZAN-KEVITRA
Boky
- ANDRIAMANEVA RATSIMIHAH, R. (1975). Iraka (Amboaran-tononkalo). Antananarivo : Trano Printy A.T.
- ANDRIAMANEVA, R. (1977). Setro-tsigara. Antananarivo : Ako Takariva
- HAVATSA-UPEM. (2012). Havàtsa Notsongaina. Antananarivo. Primark
- RASOANANDRIANINA, L. (tsy mbola nivoaka boky). Famakafakana ny tononkalon'i Rô Andriamaneva
Aterineto
- RAJAONARIVONY, T. (2013). "Nikimpy i Rô", hita tao amin'ny :
http://poetawebs.e-monsite.com/pages/lahatsoratra/page-40.html
Kapilan-tsary amam-peo
- Nalain'i Nivo Andrianasolo tamin'ny andron'ny fandevenana azy ka nandrenesana ny lahatenin'i Ampamoha sy Rabefananina
Isaorana manokana ireto olona ireto tamin'ny fifanakalozana
- Clémentine Rajaonarivony
- Daniele Rabary
- Fabien Gaston Razakandrainibe (Ny Kanto)
- Hery Ratsimihah
- Jocelyn Rakotondrainibe
- Sariaka Ratsimihah
- Nivo Andrianasolo
- Thina Andriafaly
Lahatsoratra : Toetra Ràja
Sary : Jocelyn Rakotondrainibe, Toetra Ràja
Date de dernière mise à jour : 04/02/2024