| PÔETAWEBS | "Tsy
azo adika na alain-tahaka raha tsy mahazo lalana avy amin'ny Pôetawebs
fa voararan'ny lalàna 94-036 ny 18 septambra 1995 mikasika ny zon'ny
mpamorona sy ny mpanakanto" 15 septambra 2020 |
||
 |
Ny pôeta raha miteny dia mampita izay mba reny sady saininy ombieny amin'ny gadona avo lenta mampitony hetaheta : bitsik'ivan'ny pôeta. T.Ràja
|
 |
|
 |
Fantaro i RABARY
(1864-1947) — Fandalinan'i Tsikimilamina Rakotomavo — |
| Hoy
Rabary : "Miezaha hihevitra ho an’ny tena, hiasa ho an’ny tena Mamonoa tena, mikeleza aina amin’ny fandrosoana Mifidiana idealy — fari-pahaizana — ambony ho tratrarina Ny tenanao manontolo no ampanaovy ny asanao" |
|
Teraka ny 3 mey 1864 tao Ibetsizaraina Avaradrano Rabary,
zana-dRakotovao na Rainibarijaona Mpitandrina
mpampianatra sy Razafimbololona.
Rabarijaona Augustin no
anarana nomena azy tamin’ny batisa. Razafindramaka
kosa no anaram-bosotra fony fahazaza ary nisalorany tamin’ny
lahatsoratra nosoratany ihany koa.
Andriatsitaitra mpanjakan’ny Sakalava izay nanatona an’Andrianampoinimerina noho ny fitiavany azy no razamben-dRabary avy amin’ny lafin-drainy. Nataon’Andrianampoinimerina Andrianamboninolona izany lehilahy izany ary vetivety dia nasondrony ho Andriamasinavalona ka napetraka teo andrefan’Andohalo. Ralala, lehiben’ny Andriambaventy sy lehilahy voalohany tamin’ny Fanjakan-dRadama I sy Rafaravavy no ray aman-drenin’ny Raibeny. Marihina moa fa vady voalohan-dRazakamiarinimerina io antsoina hoe Rafaravavy io ka niterahany an-dRamakarivo. Natsangan-dRalala ho zanaka anefa ity farany. Ramakarivo sy Rasaimanjaka izany no raibe sy reniben-dRabary avy amin’ny lafin-drainy izay niteraka an-drainy dRakotovao na Rainibarijaona (1843-1879) mpampianatra sy mpitandrina. Andriambelomasina (1730-1770) mpanjakan’Avaradrano kosa no razamben-dRabary avy amin’ny lafin-dreniny. Niteraka an-dRanavalonjafimanjaka izy ary ity farany no niteraka an’Andrianavalona. Rakoto sy Ranosy kosa no raibe sy renibeny avy amin’ny lafin-dreniny ka niteraka an-dRazafimbololona renin-dRabary (1864-1947). Nampakatra an-dRasendra, zafikelin-dRaharolahy 14 voninahitra Rabary ny 6 Aogositra 1884. Telo mirahavavy no naterany dia Jeanne Augustine Raharosoa (marsa 1905), Evangéline Rasendranoro (1906) ary Marie Rakaloandriana (1908). Nodimandry tamin'ny febroary 1947 teo amin’ny faha 83 taonany Rabary ary nalevina tao Amboniloha Antananarivo. |
| RABARY : PÔETA MILOFO |
| Rehefa
voatendry tany Ivatolehivy ny
ray aman-drenin-dRabary ny 1869 dia
nanomboka nianatra namaky teny niaraka tamin’ireo olon-dehibe
nampianarin-drainy izy. Nifindra tany Tangaina
tanindrazany
Rainibarijaona rainy ny 1871, hany ka nampidirina tao amin’ny sekoly
nampianaran-drainy sy M.Clarck
izy. Nianatra tao amin’ny "Normal
School" Antananarivo ny 1876 izy izay sekoly notandreman’i Rev
Richardson, misioneran’ny "London Misionary Society". Io sekoly
io no
voatokana hanomanana mpampianatra ho an’ny Fanjakana. Ny mpianatra tao
amin’io "Normal School" io dia natao hoe: "Efapololahin’Andriana"
ary
isan’ny voafidy tamin’izany Rabary noho ny fahaizany na dia mbola kely
aza izy. Teo amin’ny fahefatra ambin’ny folo taonany dia nahakivikivy
an-dRabary ny finoana Protestanta. Nitady filaminan-tsaina tany amin’ny
fiangonana katolika izy ary saika hifindra mihitsy saingy narary
ny rainy ka tsy sahy nilaza taminy. Talohan’ny nahafatesan-drainy ny 5
febroary 1879 anefa dia nanafatra an-dRabary izy mba hanao mpitandrina
sy mpampianatra. Teo anatrehan’izany dia nitodika tamin’ny fikasany
hivadika finoana indray ny lehilahy. Nandritra ny 5 taona nianarany tao
amin’ny Normal School dia isan’ny mpianatra nahay tokoa izy. Ny
faniriany anefa dia ny ho dokotera fa tsy ho mpampianatra akory. Koa
raha mbola tsy nivaly akory ny fangatahany tamin’ny Praiminisitra
hahazoany manao izany amin’ny maha Efapololahin’Andriana azy dia nanala
fanadinana hidirana tao amin’ny "Ecole de Médecine". Voaray soa
aman-tsara izy ka nanomboka nianatra tao ny 3 janoary 1881. Telo volana
ihany anefa izy tao ary voatery nijanona satria nahazo taratasy nanao
hoe: "Misy raharaha homen’ny Mpanjaka an-dRabarijaona any
Anatirova". Tsy hita mazava akory anefa io raharaha io ka teo
am-piandrasana izany indrindra no nanekeny hampianatra tany
Ambohitromby. Liana amin’ny fanovozam-pahalalana hatrany anefa Rabary ka ny alarobia 11 aprily 1888 taorian’ny isan’enim-bolana dia nanapa-kevitra izy sy ny sakaizany roalahy Razafimahefa sy Ramambahasina hiara-hianatra isan-kariva aorian’ny firavan’ny mpianatra ampianariny. Nanomboka ny 3 mey tamin’io taona io dia nampiana-tena alzebra, jeometria, simia, jeolojia, teolojia, psikolojia, fizika, teny latina sy grika.Nampian-dry Mr Huckett, Radley, Cousins, Mrs Thorne misionera izy ireo taty aoriana. Ny 6 novambra 1896 dia niainga nankany Frantsa izy sy ireo namany 7 lahy. Nipetraka tao amin’ny "Maison des Missions" izy nony tonga tany Parisy. Fotoana fohy no nipetrahany tany ka tao an-trano hatrany no nianatra ary nisy mpampianatra tonga tao. |
| RABARY : PÔETA MANABE |
| Tamin'ny
febroary 1882 dia nanomboka nampianatra tao Ambohitromby izy nandritra
ny roa taona. Niverina teto Antananarivo izy ny 4 aprily 1884 ary
nahita asa tao amin’ny M.Thomas
Wilkinson, mpandefa lahatsoratra
an-gazety tany an-dafy. Fotoana fohy ihany anefa izy no namita
andraikitra tao. Ny faramparan’ny volana desambra 1884 dia nampanantsoin’i Rev Richardson Rabary hampianatra ao amin’ny "Girl’s Central School" Ambodin’Andohalo ary nanomboka nampianatra izy ny 6 janoary 1885. Tamin'ny janoary 1896 dia voatendry ho isan’ny mpampianatra ny kilasy voalohany ao amin’ny "sekolara" na ny kilasy nanomana ho mpanao raharaha hafa noho ny mpitandrina.Teolojia dogmatika, aljebra, jeometria no nampianariny tamin’izany. Nony tonga teto Antananarivo ny Résident général Laroche dia nampiantsoiny Rabary hampianatra teny malagasy azy. Nony tafaverina avy tany am-pita Rabary dia nampianatra teny frantsay tao amin’ny sekoly maro teto Antananarivo. Taoriana kely dia tao amin’ny Kolejy ihany no nampianarany Teolojia Dogmatika, Homiletika, Lojika, Aljebra, Jeometria. |
 |
| Rabary tao amin'ny kolejy Ambohipotsy tamin'ny janoary
1912 (mitsangana ambony indrindra, fahenina miankavanana) |
| Na dia natokan-toerana noho ny raharaha
V.V.S. aza Rabary tamin'ny jolay 1916 dia nampianatra tao amin’ny
"Ecole Biblique" tao Fihaonana
sy tany Ambatomanga. Nampianatra lojika tao amin’ny sekoly Paul Minault Rabary nanomboka ny 11 Febroary 1921 ary nitohy tamin’ny Psikolojia. |
| RABARY : PÔETA MISAHANA |
|
| Niditra
ho isan’ny mpivavaka tao amin’ny fiangonana Avaratr’Andohalo izy satria
Ambohitromby no nivavahany teo aloha sady ny vadiny rahateo efa
mpiangona tao. Voafidy ho sekreteran’ny fiangonana izy tamin'ny oktobra
1885 ary tamin’izany izy vao tena resy lahatra amin’ny fivavahana
protestanta. Nandritra ny fotoana nianaran-dRabary niaraka tamin’ny namany dia matetika no nitady fiangonana tany ambanivohitra izy hitoriany teny. Koa ny 6 mey 1889 no nanaovany toriteny voalohany tao Anjoma. Niahiahy azy anefa ny maro ka nolazain’izy ireo fa mpamorona fiangonana vaovao izy. Ny 11 septambra 1891 dia tonga ny Misiona Protestanta nilaza taminy fa tsy maintsy foanana ny fotoam-pivavahan-kariva izay noforoniny. Nandritra ny ady nataon’ny Frantsay sy ny Malagasy (1894-1895) dia ireto no nataon-dRabary ankoatra ny fampianarana: • nikarakara
famoriam-bola ho an’ny miaramila satria tsy nahazo karama ny miaramila
tamin’izany
• nitory ny filazantsara tamin’ny miaramila nitoby teny Ibetsimitatatra ary nanao izay hanaitra ny fony mba hiredareda amin’ny fitiavan-tanindrazana • nitory teny tao Anatirova tamin’ny Mpanjaka sy Praiminisitra ary ny Tandapa Ny 14 jona 1897 - 15 oktobra 1897 fony nipetraka tany Parisy dia namangy fiangonana maro tany Frantsa izy.  Ny
10 Desambra 1899 dia lanin’ny fiangonana Avaratr’Andohalo ho
mpitandrina izy ary notokanana ho Mpitandrina izany fiangonana izany ny
21 janoary 1900.Namoaka ny boky "Ny Martiora malagasy" izy ny 1910. Ny volana septambra sy oktobra 1915 tamin’io taona io ihany dia maro ireo tanora nangataka azy ho filohan’ny fikambanana V.V.S. (Vy vato sakelika) izay noforoniny. Voasambotra anefa izy ny 24 desambra 1915 satria voalaza fa lehiben’ny V.V.S. sy mpikomy. Nivoaka anefa ny didim-pitsarana ny 18 febroary 1916 ary tsy nisy fanamelohana azy akory. Na izany aza dia natokan-toerana ivelan’Antananarivo izy ny 20 febroary 1916 ka hatramin'ny 4 avrily 1918: Ankazobe, Fihaonana, Ambatomanga, Ambohimalaza. Nony tafaverina teto Antananarivo izy ny 4 aprily 1918 dia nanohy ny asany amin’ny maha mpitandrina azy. Tamin'ny 1920 dia nandray anjara tamin’ny fankalazana ny faha-100 taonan’ny Fiangonana teto Madagasikara izy ary namoaka ny "Diarin’ny Filazantsara" sy nanonta fanintelony ny "Maritiora Malagasy"; nanaiky hanoratra ho an’ny gazety Mpandinika izay niadidin’ny M.P.F. ary nanao hevi-teny amin’ny Bokin’ny Matio niaraka tamin’i Mrs Sharman. |
| RABARY : PÔETA MIJORO |
|
Misy
fiteny malagasy manao hoe: "Ny akofa
no tsy menatra ny hiankandrefana
raha vao tsofin-drivotra, ny lela no tsy menatry ny hivadibadika raha
vao mahamay". Fa ny fanahin-dRabary, na milefitra tsy fidiny
aza, tsy
miforitra amin’izay hery, na voarombina tsy satry aza, tsy milofika
amin’izay afo. Nanao lahateny tamin’ny ray aman-drenin’ny mpianatra tao
Ambodin’Andohalo izy ny
27 febroary 1888 mikasika ny toetra tsy
mendrika ataon’ny mpianatra; kanefa nahatezitra ny ankamaroan’ny olona
izany. |
 |
| Rabary ao amin'ny
toeram-piasany |
| RABARY : POETA MANORATRA |
| Maro
ireo solon’anarana nentin-dRabary tamin’ireo famoronana sy lahatsorany
toy ny P. Razafindramaka, A.R.B.P., Rasoa, Emilie Razanamino. Tamin'ny septambra 1921 dia narindran-dRabary ho tantara haseho sehatra ilay tantara noforoniny "Raketaka Zandriko". Nanao fandinihana momba ny ohabolana malagasy izy ny 31 jolay 1923. Havanana izy eo amin’ny fanoratana tantara, anisan’izany ny nandrafetany ny tantaran’ny Ambasady Malagasy tany Londona tamin'ny 1836, nanomboka ny 29 avrily 1926 satria teo am-pelatanany ny soratanana voalohany momba izany. Ny 17 aogositra 1926 kosa dia nanomboka niara-niasa tamin’i Denis Mahavere izy tamin’ny famolavolana ny Diksionary Sakalava-Hova. Nanaiky niara-niasa tamin’i M. Montagné izy tamin'ny avrily 1927 ka nanao ny "Essai sur la grammaire malgache". Taorian’ny nahafatesan’i Sims, misionera tao amin’ny fivarotam-boky FFMA, dia very ny dikan’ny "Imitatione Christi" mbola voasoratanana, hany ka voatery nandika fanindroany indray izy sy Radley. Ny volana jolay 1929 dia namita boky I amin’ny "Daty Malaza na ny Diarin’i Jesosy teto Madagasikara izy". Nanomboka ny tantara "Ny androm-pahoriako" izay nataony hoe "Rafanoela" taty aoriana Rabary ny 25 jolay 1932. Namoaka ny tantara "Asa volamena" ny 28 aogositra 1934 ity pôeta ity. Nandinika sady nanao lahatsoratra momba ny toe-panahin’ny Malagasy izy tamin'ny jona 1936 izay milohateny hoe: "Ny théologin’ny Ntaolo". Nanoratra ny tantaran-dRanavalona III izy tamin'ny novambra 1938. Feno valopolo taona izy ny 1944 ka nankalazaina tamin’ny fandraisana anjaran’ireo mpanoratra sy mpanao gazety, ny Akademia malagasy ary ny Fiangonan’Avaratr’Andohalo. Ankoatra ny boky dia maro ireo gazety nirotsahany an-tsehatra sy nanoratany lahatsoratra toy ny La Grande Ile, Ny Mpamafy, Ny Mpandinika, Teny Soa, Mazava, Fiainana. Tsara ihany ny manazava ireo tena nandraisany andraikitra mivantana. - Ny Mpanolo-tsaina dia revio miseho isam-bolana navoakan’ny LMS (London Misionary Society) ary komitin’ny fanoratana izany Rabary ny 1904-1915. Niara-niasa taminy tao Razafimahefa, Razafindrakoto, Ravelojaona, Andriamifidy, Rabetafika, Dr Ranaivo... - Ny Mpamafy dia revio miseho isam-bolana navoakan’ny MPF na Mission Protestante Française. Tonian-dahatsoratra tao Rabary ny 1918-1930 - Ny Mazava dia gazety nivoaka ny 15 jolay 1915 ary Tale tao Rabary - Ny La Grande Ile kosa dia gazety nivoaka tamin'ny 1927. Tantaran’i Madagasikara sy ny Protestantisma teto Madagasikara, Tantara foronina sy sombin-tantara, tontolon’ny finoana, tantara tsangana, tononkalo samihafa manodidina ny 239 no karazana asa soratra navoakany tamin'ny 1900 hatramin’ny fahafatesany. Hosokajiana anaty fafana araka ny karazany avy àry ireo asa soratry Rabary tanaty boky sy gazety samihafa. |
| TAONA |
LOHATENY |
BOKY
NA GAZETY |
| TANTARA | ||
| 1905 |
Tantaran’olo-malaza
|
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1908 |
Antananarivo
zato taona lasa izay |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1909 |
Rasalimo
sy Raketaka |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1910 |
Ny
Maritiora malagasy, Tantaran’ny fanenjehana mangidy niaretan’ny
Kristiana teto Madagasikara |
Boky |
| 1912 |
Madagasikara
sy ny fivavahana Kristiana |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1913 |
Ny
Maritiora malagasy |
Boky |
| 1920 |
Diarin’ny
Filazantsara eto Madagasikara |
Boky |
| 1920 |
Fankalazana
ny fahazato taonan’ny filazantsara teto Madagasikara |
Ny
mpamafy |
| 1920 |
Ramanankoraisina
maritiora sy Ralanto vadiny |
Ny mpamafy |
| 1922 |
Andriamifidy
sy Rakoto |
Ny mpamafy |
| 1924 |
Ny
dianay tany Imerimandroso Antsihanaka |
Ny
Mpandinika |
| 1927 |
Daty
malaza |
La
Grande Ile |
| 1928 |
Ny fiantombohan’ny tany mazava | Ny
Mpamafy |
| 1929 |
Daty
malaza I, na ny dian’i Jesosy teto Madagasikara, fizarana voalohany |
Boky |
| 1930 |
Izay
hahalavorary kokoa ny firaisan’ny fiangonantsika (boky II) |
Ny Mpamafy |
| 1931 |
Daty
malaza I, na ny dian’i Jesosy teto Madagasikara (Boky III) |
Boky |
| 1931 |
Ramatoa
Jeanne Augustine Raharosoa |
Boky |
| 1932 |
Rafaravavy
Mary |
Boky |
| 1933 | Ny
Maritioran’i Vonizongo |
Boky |
| 1934 |
Ny
niandohan’ny Isan’enimbolana |
Teny
Soa |
| 1935 |
Tantaran’Itompokolahy
Razafindrakoto, Pasteur tao Isoamanandrariny |
Boky |
| 1937 |
Rasalama
maritiora, fahatsiarovana ny fahazato taonan’ny namonoana azy, 14 Août
1837 - 14 Août 1937 |
Boky |
| 1938 |
Fahatsiarovana
ny fahazato taonan’ny namonoana an-dRafaralahy Andriamazoto, maritiora
malagasy faharoa 1838- 1938 |
Boky |
| 1938 |
Rafaralahy
Andriamazoto |
Teny
Soa |
| 1947 |
Ny
Maritiorantsika |
Boky |
| 1955 |
Radama
II. Ambony natontongan-tsakaiza |
Boky |
| 1957 |
Rainandriamampandry
na ilay Maritiora ny tanindrazany tamin’ny 1896 |
Boky |
| LAHATSORATRA MOMBA NY FINOANA | ||
| 1900 |
Ho
an’ny mpitondra fiangonana |
Mpamafy |
| 1907 |
Hay
ise mbola mino an’Andriamanitra ihany |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1907 | Ny lasa | Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1909 |
Babylona |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1909 | Teny
farany |
Ny Mpanolo-tsaina |
| 1909 | Ny
Baiboly |
Ny Mpanolo-tsaina |
| 1918 |
Ny
asantsika |
Ny
Mpamafy |
| 1918 | Ny
Asan’Andriamanitra |
Ny
Mpamafy |
| 1919 |
Tsy
hatao hoe Jakoba intsony ny anaranao fa Israely |
Ny
Mpamafy |
| 1920 |
Bakoly
vaky |
Ny
Mpamafy |
| 1921 |
Firaisana |
Ny
Mpamafy |
| 1921 |
Fisaorana |
Ny
Mpamafy |
| 1922 |
Anaka,
tsarovy |
Ny
Mpamafy |
| 1923 |
Ny
Epistily ho an’ny Romana |
Boky |
| 1923 |
Ny
fetin’ny Paska |
Ny
Mpamafy |
| 1923 | Mpitandrina
aho |
Ny
Mpamafy |
| 1925 | Vatsim-panahy |
Ny
Mpamafy |
| 1925 |
Ny
herin’ny Baiboly |
Ny
Mpamafy |
| 1926 |
Sakafom-panahy |
Ny
Mpamafy |
| 1926 |
Mpanota
gaigilahy |
Ny
Mpamafy |
| 1926 |
Izay
hahavelona ny fiangonana ara-panahy |
Ny
Mpamafy |
| 1926 |
Vita
fiomanana |
Ny
Mpamafy |
| 1926 |
Eritrereto |
Ny
Mpamafy |
| 1928 |
Ny
vidin-tsakafo |
Ny
Mpamafy |
| 1929 |
Hafa-dray
aman-dreny |
Ny
Mpamafy |
| 1929 |
Ny
safo-dranon’i Noa |
Ny
Mpamafy |
| 1929 |
Ny diako tany Palestina | Ny Mpamafy |
| 1929 |
Tsy very foana ny asa soa | Ny Mpamafy |
| 1929 |
Ny
Mineralin’ny Baiboly |
Ny
Mpamafy |
| 1929 |
Rano
mangatsiaka eran’ny kopy |
Ny
Mpamafy |
| 1929 |
Aza
manahy |
Ny
Mpamafy |
| 1930 |
Voalohan-taona |
Ny
Mpamafy |
| 1930 |
Ny
finoana samihafa |
Ny
Mpamafy |
| 1930 |
Ny
fantsakana tany Palestina |
Ny Mpamafy |
| 1930 | Irak’Andriamanitra
malaina |
Ny
Mpamafy |
| 1930 |
Mpitandrina
irery aho |
Ny Mpamafy |
| 1930 |
Ny
Pasteur |
Ny
Mpamafy |
| 1931 |
Protestanta
aho |
Fiainana |
| 1931 |
Tanora
sy ny fiangonana |
Fiainana |
| 1935 |
Ny
Teny Soa |
Teny
Soa |
| 1935 |
Ny
zanak’i Tolomeo |
Teny
Soa |
| 1935 |
Velona
hanao soa |
Teny
Soa |
| 1937 |
Ny
Maritiora |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1955 |
Mofomamy |
Boky |
| TANTARA FORONINA SY SOMBINTANTARA | ||
| 1904 |
Raketaka
zandriko |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1905 |
Fitiavana
resin’ny fieritreretana |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1906 |
Ikomandà |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1908 |
Razaka
voatondro |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1914 |
Ramahefarivo
sakaizako |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1915 |
Dr
Rafatro |
Mazava |
| 1915 |
Razaovelo |
Mazava |
| 1925 |
Ny
vehivavy tsara |
Akon’Iarivo |
| 1926 |
Rakotobiby |
Ny
Mpamafy |
| 1927 |
Dr
Rafatro |
La
Grande ile |
| 1928 |
Ny
vehivavy tsara |
La
Grande ile |
| 1930 |
Nitsangana
tamin’ny maty |
La
Grande ile |
| 1933 |
Rafanoela |
Boky |
| 1938 |
Rakotobiby |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1938 |
Serkla
roa mifanapaka |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1955 |
Ramahefarivo
sakaizako |
Boky |
| 1955 |
Tsy
ary volamena avokoa izay rehetra mamirapiratra |
Boky |
| 1960 |
Ikomandà |
Boky |
| TONONKALO SAMIHAFA | ||
| 1900 |
Hira
natao tamin’ny fanokanana mpitandrina tao Avaratr’Andohalo |
Ny
Mpamafy |
| 1902 |
Ny
herin’ny fanontaniana |
Ny
Mpamafy |
| 1904 |
Ny
fahakambotiana |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1906 |
Ny
fahoriana |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1906 |
Tany
tsy misy an’Andriamanitra |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1908 |
Ny mikroba | Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1908 |
Ny
fialonana |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1909 |
Ny
Laoranjy |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1909 |
Ny fanahy sy ny hazo mandadina | Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1909 | Ny
ririnina Ny Mpanolo-tsaina |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1910 |
Alaon’ny
andro nampakarana ahy aho |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1910 |
Toro
hevitra tsotsotra ho an’ny mana-marary |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1910 |
Ny
Malagasy sy ny fandrosoana |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1910 |
Torohevitra
ho an’ny marary |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1911 |
Belisaire |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1913 |
Ny Athéisme | Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1913 |
Ny
hevi-dravina |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1913 |
Ny
matérialisme |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1914 | Ny
olombelona sy ny fahoriana |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1915 |
Ny
torimaso |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1915 |
Lasa
nialoha lalana |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1915 | Ohabolana
malagasy |
Ny
Mpanolo-tsaina |
| 1915 |
La
Marseillaise |
Mazava |
| 1915 |
Ny
fialonana |
Mazava |
| 1915 |
Ny
fandresena tany Marne |
Mazava |
| 1922 |
Ny
Harena |
Ny
Mpamafy |
| 1923 |
Tonga
tonga foana Rafahafatesana |
Ny
Mpamafy |
| 1924 |
Ny
Ohabolana malagasy |
Ny Mpandinika |
| 1924 |
Ny
fahadalana |
Akon’Iarivo |
| 1924 |
Elanelan-tany |
Ny
Mpandinika |
| 1925 |
Mahaleova
mahalasana |
Ny
Mpandinika |
| 1925 |
Mofo mamin’ny Ako | Akon’Iarivo |
| 1927 |
Vehivavy
vaovao |
La
Grande Ile |
| 1929 |
Lasa
nialoha lalana |
Ny
Mpamafy |
| 1929 |
Ny
fon’ny reny |
Ny
Mpamafy |
| 1929 |
Raha izaho mantsy | Ny
Mpamafy |
| 1931 |
Ny
Fahelavelona sy ny zava-mahagaga aminy |
La Grande Ile |
| 1936 |
Ny
asa volamena |
Boky |
| RABARY : PÔETA MIKANTO |
|
Anisan’ny
manavaka ny tononkalon-dRabary ny fampiasany rima izay efa mahazatra ny
ankamaroan’ny pôeta dia ny rima mifaningotra. Natao hanairana ny
mason’ny mpamaky indrindra izany:
"Aza
mba mirakaraka
Fa bangoy ny volonao Mafy izany ka tsy zaka Nefa hafa-janakao" Matetika ihany koa isa ankasa hatrany no mandrafitra ny andininy tsirairay ao amin’ny tononkalo. Manamarika ny fahafenoana ny eo amin’izay tian-kambara izany. "Raha
mamely ny devoly
Fahavalon-janakao Ka mandroso manangoly Hampisaraka aminao Mba tazony, mba tazony Fa tsy mahatana anao" FFPM 576 Maro ireo hevitra raketin’ny kalon-dRabary toy ny fitiavan-tanindrazana izay ilazana fa mahatsiaro fahasambarana tokoa rehefa nahavita soa teo anivon’ny firenena. Azo heverina ho toy ny mandry am-piadanana rehefa nahefa be teo anivon’ny firenena. "Tsy
mba misy tsy ho faty
Rehefa manana aina koa Nefa mamy zany maty Maty nahavita soa" Tsikaritra ny fifandraisana eo amin’ny ray aman-dreny sy ny zanaka ka anehoana ny fifampitohizana aina. "Ka
veloma re ry Neny
Fa hilaozan-janakao Efa hisaraka amin-teny Ka manao veloma anao" Ankoatra izany dia maneho ny antso ho an’ny olona maniry fiadanam-po ny kalon’ny poeta. Voambara fa mbola hafa ny miara-dalana amin’ny Tompo satria izy no mampitony eo amin’ny fiainana. "Ny
Mpamonjy no mitady
Fihavanana aminao Izy no manambitamby Hanatonanao izao Sao manjary fandatsana Ny fifonana aminao Ka ny mety mihavàna Amin’ny Mpamonjy izao" FFPM 354 |
| RABARY : POETA MIADIDY NY TENANY | ||
| Tahaka
ny olombelona miaina rehetra dia mahatsiaro sasatra ihany Rabary ka tsy
maintsy nieritreritra ny ankohonany. Voasorany avokoa ny fotoana
nanatanterahany fialan-tsasatra: •
8-29 mey 1924 naka rivotra tany Toamasina
• 8 desambra 1927 naka rivotra tany Antsirabe • septambra 1935 naka rivotra tany Fianarantsoa Rabary: pôeta manam-boninahitra Maro ireo mari-boninahitra azony : • 16 febroary 1923: Notoloran’ny Fanjakana 9
voninahitra
• 25 Janoary 1929: nasondrotra ho 12 voninahitra Marika hanehoana ny voninahitra azony ihany koa ny maha mpikambana eo anivon’ny Akademia Malagasy azy ka : • 26 jolay 1923 no noraisina ho "membre
correspondant"
• 27 novambra 1933 natao "membre associé" • 16 desambra 1937 natao "membre titulaire" |
| Fehiny Lehilahy nijoro hatrany tamin’ny fahamarinana Rabary ary izany no nisokafan’ny fanahiny tamin’ny fitoriana vaovao Mahafaly. Na dia nisy lafin-javatra nahasorena azy ihany aza ka saika nampivadika ny finoany dia tsy niova fitàna izy. Feno fikirizana izy ka nazoto nianatra teny latina sy Grika hamakiany ny Baiboly araka izay nanoratana azy tany am-piandohana. Nameno ny sainy ny fahalianana hikaroka sy hizara fahalalana ho an’ny hafa ka nahatonga azy hamoaka lahatsoratra sy boky maro mikasika ny tantaram-pirenena, ny olo-malaza eran-tany, ny finoana... Vokatry ny filonany tamin’ny boky efa an’arivony no nanapariahany izany. LOHARANON-KEVITRA - Ministère de l’Education Nationale, 1964, Rabary (1864-1947), Imprimerie Nationale, Tananarive - Rabary, 1931. Daty malaza III, na ny dian’i Jesosy teto Madagasikara, boky III Imprimerie LMS Tananarive - Rabary, 1930. Daty malaza II, na ny dian’i Jesosy teto Madagasikara, boky II, Imprimerie LMS Tananarive - Rabary, 1929. Daty malaza I, na ny dian’i Jesosy teto Madagasikara, fizarana voalohany Imprimerie LMS, Tananarive - Ravelojaona sy ny namany. 1939. Firaketana ny Fiteny sy ny zavatra Malagasy, Antananarivo - Rabemolaly sy ny namany, 1979. Fary Mamy, Kilasy famaranana, Edisiona Salohy - Rabemolaly sy ny namany, 1977. Fary Mamy, Kilasy faharoa, Edisiona Salohy - Rabemolaly sy ny namany, 1975. Fary Mamy, Kilasy Voalohany, Edisiona Salohy Gazety sy revio - Ravelojaona, 1947. Andriamatoa Rabary, Fiainana lah 175 Tranonkala https://www.idref.fr/073678600 http://www.koloiko.com/wiki/index.php?title=Rabary_Mpitandrina www.archivesnationales.gov.mg/bibliotheque http://www.embona.free.fr/spip/spip.php?article50 https://fjkmavaratrandohalo.org/ny-tantaranny-fiangonana |
| KALON-DRABARY | ||
|
HAFATR’ILAY MIARAMILA
Manatona izao ry neny Hidinihan-janakao Fa tsy misy toy ny reny Raha ho faty tahaka izao Ka aza manalavitra ahy Fa efa kely sisa izao Mba tohany kely lahy Hifanafatra aminao... Aza mitomanimany Fa fafao ny masonao Aoka tsy ho be ny lany Lambamena iray atao Aza mba mirakaraka Fa bangoy ny volonao Mafy izany ka tsy zaka Nefa hafa-janakao Ny sakaizako mihaona Ka miresaka aminao Aza avelanao hisaona Fa ilazao ‘zao teny izao : "Miaramila matim-basy Noho ny tany nahabe Tsy mba mila ranomaso Hampitsetra izay mandre" |
 |
|
| Ilazao
ny Malagasy Ilazao fa havanao Ka tetezo koa ny lasy Hahare ‘zao teny izao : "tsy mba mafy izany maty Miaro tany nahabe Ny kanosa injato maty Fa ny saha indray mandeha Sao tsy tratry ny maraina Fidinihana aminao Fa efa kely izao ny aina Ka tsarovy tsara izao : |
"tsy
mba misy tsy ho faty Rehefa manana aina koa Nefa mamy ‘zany maty Maty nahavita soa" Ka veloma re ry Neny Fa hilaozan-janakao Efa hisaraka amin-teny Ka manao veloma anao FARY MAMY kilasy Famaranana tak 45 |
|
| NY MPAMONJY NO MITADY Ny Mpamonjy no mitady Fihavanana aminao Izy no manambitamby Hanatonanao izao Sao manjary fandatsana Ny fifonana aminao Ka ny mety mihavàna Amin’ny Mpamonjy izao Dieny misy hafanana Ka mangoraka ny fo Manatona ny Mpamonjy Sao dia mangatsiaka indray Izao no andro famonjena Ka vonjeo sao neninao Ry mpanota, miverena Izao ankehitriny izao Sao ity no toriteny Fara-fanasana anao Sao anio no fotoana Fara-ahavelomanao Koa aza mba misalasala Sao manjary neninao Raha tsy mety mahalala Izao fotoana mety izao Indrisy! be ny fahotako Be ny ratsy vitako Sao tsy raisin’ny Mpamonjy Ny mpanota tahaka izao? Miverena, fa ny rany Ampy hahadio anao Manatona hosasany Izao ankehitriny izao Fihirana FFPM 354 |
RY SAKAIZAN’NY MPANOTA ! Ry sakaizan’ny Mpanota! Fantatrao ny zanakao Fa malemy, mora lavo Ka mangataka aminao Mba todiho mba todiho Ka henoy ny vavakay Raha mitombo harena Noho ny fanambinanao Na matanjaka ny tena Noho ny fitahianao Mba tantano, mba tantano Sao tsy mahalala anao Raha mamely ny devoly Fahavalon-janakao Ka mandroso manangoly Hampisaraka aminao Mba tazony, mba tazony Fa tsy mahatana anao Raha mangirifiry mafy Noho ny tsorakazonao Ka ny havana rehetra Tsy mahita izay hatao Mba tsidiho, mba tsidiho Fa maniry indrindra Anao Raha tonga ilay fotoana Hiverenana aminao Ka manahinahy foana Noho ny ratsy izay natao Mba tohano, mba tohano Hahatsiaro tsara anao Fihirana FFPM 576 |
|
Nandrindra ny takelaka : Toetra Ràja
|
©
Pôetawebs
|
Date de dernière mise à jour : 14/09/2020
