Ny
zotram-piainan’ny loka literera eo amin’ny tontolon’ny haisoratra
malagasy*. Amin’ny ankapobeny, ny loka literera dia
fanomezam-pankasitrahana ny asasoratra izay nampifaninanina ka niavaka
ny maha sorakanto azy teo amin’ny haifanoratra, taratry ny talentan’ny
mpanoratra.
Koa hofakafakaintsika mitohitohy eto ny zotram-piainan’ny loka literera
malagasy hatrany am-piandohany.
Ny fotoana nahatorontoronina ny loka
Efa torontoronina hatramin’ny ela teto amintsika ny fotokevitry ny
loka. Ny fampitaha dia toa kilalao ihany tamin’ny andron’ny Ntaolo,
kanefa dia fifaninanana nanan-danja teo amin’ny vahoaka ary nisy
tamin’izy ireny no natrehin’ny mpanjaka mihitsy. Ny vahoaka ihany koa
no mpitsara ary nahazo loka lehibe ny mpandresy. Tamin’ny
andron-dRadama Rainy (1810-1828) dia notolorany fankasitrahana ireo
mpianatra mahay rehefa mifarana ny taom-pianarana. Izany dia ho
fampirisihany ny ankizy amin’ny fianarana no sady porofon’ny
hetahetam-pivoarana tao aminy araka ity ampahan-teniny tamin’ireo
misioneran’ny London Missionary Society (L.M.S.) nampiditra ny
fampianarana an-tsekoly teto Madagasikara ity : ”Midira ianareo,
ampianaro ny vahoakako”. Fa tao indrindra ny fifaninanana manoratra
lahatsoratra (rédaction) isan-taona, tao amin’ny toeram-pianarana
Sekolara (École supérieure de la L.M.S.) izay toy ny fanairana sahady
ny talenta ho an’izay liana amin’ny fanoratana.
Ny nahaterahany
Zanatany frantsay i Madagasikara ny taona 1896. Efa fotoana elaela
ihany no nifaneraserana tamin’ny soratra sy ny gazety notanan’ny
misionera. Koa, valo taona taty aoriana (1904), dia nofohazin-dry
pasitera Rabary, Ravelojaona, Razafimahefa indray ny gazety Ny
Mpanolo-tsaina. Io taona io ihany dia nampanao fifaninanana
tantaraforonina ny gazety. Teraka teo ny loka litereran’ny asasoratra
nosoratana Malagasy, amin’ny teny malagasy, ho an’ny Malagasy. Ny
tantaraforonina no nisantatra azy. Nifanojo indrindra izany tamin’ny
fahaterahan’ny Loka Goncourt tao Frantsa (1903), izay nametraka ny
tantaraforonina eo amin’ny toerana mendrika azy amin’ny maha haisoratra
kanto azy. Koa izao dingana vitan’ny gazety Ny Mpanolo-tsaina izao dia
sady fiarovana ny teny malagasy manoloana ny
teti-pitondram-panjanahantany no mampiditra koa ny mpanoratra malagasy
ao amin’ny tontolon’ny fandrosoana literera. Tsy azo hadinoina tokoa fa
nitsoka teo amin’ny fiainam-pirenentsika ny rivo-maherin’ny
“fandrosoana” sy ny “sivilizasiona” tamin’izany fotoana izany.
Nanomboka teo dia nahazo ny toerany ny fifaninanana loka literera
ho fikajiana ny teny malagasy sy ho fampivelarana ny literatiora ary
dia mbola mitohy mandraka ankehitriny.
*Azo vakina, S.Nirhy-Lanto Ramamonjisoa, N. Rajaonarimanana, «
Dynamique des prix littéraires à Madagascar », in Ursula Baumgardt
(dir.), Littérature en langues africaines. Production et diffusion,
Paris, Karthala, 2017.